MỤC LỤC
Vào Thiền
SÁNG TẠO xuất bản 1970
TÔI chẳng nhớ rằng mình đã để ý đến Thiền tự bao giờ chỉ biết chắc rằng những ý tưởng nhuộm màu Thiền đã nhật tích nguyệt lũy thấm dần vào tôi như những giọt nước rồi liên tục làm lõm phiến đá.
Xưa có lần nghe chuyện kể ngài Tuệ-Trang đời Trần tu mà vào tiệc vẫn ăn thịt cá. Em gái ngài là Khâm-Từ hoàng-hậu ngạc nhiên hỏi: "Anh đã tu thiền mà còn ăn mặn làm sao thành Phật được?". Ngài cười đáp: "Phật là Phật, anh là anh, anh chẳng cần làm Phật, cũng như Phật chẳng cần làm anh!..." Lời nói thật hồn nhiên phá chấp. Lần khác nghe kể chuyện ngài Đạt-Ma Huệ-Năng nói gánh nước bổ củi cùng là Thiền (vận thủy ban sái, công phu đệ nhất). Gần đây, tôi đọc cuốn Nẻo Về của Ý của Nhất-Hạnh cũng có đoạn tác giả viết quét nhà, lau cầu tiêu mà lòng thơ-thới, mà hồn phơi-phới tức thị cũng là Thiền rồi. Mở đầu đoạn này - tôi còn nhớ - Nhất-Hạnh tả một thằng bé con vừa ngồi ăn cơm với quả trứng luộc vừa ngắm trời mưa và đã gợi tả được trạng thái vô tư, thơ thới - trạng thái Thiền - của thằng bé con nhà nghèo đó. Trên các sách báo, gặp bất kỳ đoạn nào, bài nào nói về Thiền tôi cũng đọc, rồi cái gì hợp với mình thì nhớ (nhiều khi chỉ nhớ mang máng) còn cái gì rơi vào quên lãng, ắt là những cái vô bổ với tạng mình. Tôi vẫn nghĩ một cách rất chủ quan rằng thái độ đọc Thiền như vậy mới thật là... Thiền.
Mùa hạ 1967, tai Tallahassee, thủ phủ tiểu bang Florida, tôi được một người bạn Mỹ yêu đạo Phật tặng cho cuốn sách Thiền xinh xinh mang nhan đề Zen Buddhism của nhà xuất bản The Peter Pauper Press, Mount Vernon, New York, 1959. Lần đó, tôi được đọc những giai thoại dí dỏm về Thiền giữa màu sắc bừng sáng của những loại hoa cúc, hải đường, Azalea của miền Nam, phảng phất mùi hương thanh thanh của hoa Magnolia, đôi khi dưới bóng rừng ngợp màu rêu, loại rêu ngan ngát tím bao phủ lấy các cành cây và rũ xuống như tơ liễu. Phần lớn những dụ ngôn, giai thoại về Thiền các bạn đọc sau đây đều kể lại theo bản in này. Đó là những truyện có tác dụng "tập thể dục" cho trí thức, giúp ta tự khám phá thấy cái bất lực thê thảm của lý trí đơn thuần.
Thực là một thái độ ấu trĩ đến khôi hài khi chúng ta hăm-hở muốn định nghĩa Thiền, nhưng với những ai chợt hồn nhiên hỏi tôi "Thiền là gì?" thì tôi cũng hồn nhiên trả lời: "Theo kinh nghiệm bản thân của tôi: Thiền là một trạng thái Niết-Bàn tại thế".
Thực ra yếu tính Thiền là một siêu lý, một siêu lộ, một sự phá chấp được đẩy đến tuyệt đối để chân tướng thực tại tự bừng nở trong thực nghiệm tâm linh của ta.
Khi đã thấm nhập hương Thiền, thái độ dễ hiểu nhất là thái độ thức tỉnh nóng-bỏng tự động phá chấp y như chiếc lò xo có khuynh hướng ruổi ra khi bị ép. Nhất định không chịu để lý trí nhốt mình chung thân trong nhà tù khái niệm!
Dòng đời như dòng sông, không một sích na nào ngừng trôi chảy, nô lệ cho lý trí đơn thuần ham cắt xén, thì chỉ thấy được cái ngưng đọng, cái chết. Những khái niệm con đẻ của lý trí chật hẹp và khô cứng kia làm sao chụp được dòng thực tại không ngừng triền miên trong thế tương sinh tương lập.
Con cá thảnh thơi bơi lội giữa lòng trùng dương khác xa với cái nhìn, với kiến thức của con cá trong một giây phút nào đó vùng quẫy được lên cao khỏi mặt nước và tìm hiểu đại dương bằng cái nhìn - dù là cái nhìn bao quát - của nó lúc đó.
Chân lý gói ghém trong mỗi truyện Thiền đúng như que diêm chỉ xoè lên soi sáng một lần. Cùng một câu hỏi, đừng hy vọng có hai câu trả lời lần lượt y như nhau.
Mỗi chúng ta là một que diêm sống, không ai sống hộ ta, ta phải tự sống lấy, tự chiêm nghiệm lấy Thiền. Que diêm khi tắt đi, chút khói xanh để lại. Rồi chính chút khói xanh đó cũng tan loãng nốt và biến hẳn như vết chân gió xóa trên bãi cát. Tuy nhiên, cũng nên chụp lấy chút ít khói xanh còn trong giây phút phiêu lãng đó, bởi dù cho khái niệm không chuyên chở được thực tại nhưng người ta vẫn có thể nương vào khái niệm để tìm tới thực tại. (Vì vậy mà tôi viết tập Vào Thiền này.)
Nào chúng ta hãy thực tế Vào Thiền, làm quen với phá chấp. Với những tiêu đề Vào Thiền, Lời Thiền, Đạo Thiền v.v. xin ai chớ ngạc nhiên khi thấy chúng chợt hư ảo đi và lẫn lộn ranh giới.
Có ai "túm giữ được nước trong vốc tay đâu"?!
LỜI THIỀN
THIỀN sư Kyogen nói với các môn đệ của ông:
"Thiền như hệt một người ở thế tự treo lơ lửng trên bờ vực thẳm. Răng hắn cắn lấy một cành cây để giữ toàn thân lửng lơ trên vực. Tay hắn không hề nắm giữ một cành cây nào; chân hắn không hề được đặt trên một cành cây nào. Thế rồi ở trên một mỏm đá gần đấy có người cúi xuống, cao giọng hỏi hắn: "Này anh, Thiền là gì?" Không trả lời, hắn thua cuộc. Mở miệng trả lời ư? Nát thây dưới đáy vực! Vậy hẳn phải làm gì?
° ° °
Giải thích Thiền, tìm hiểu Thiền qua lời nói đơn thuần, nguy hiểm biết chừng nào, nguy hiểm như vậy đó! Không thể đựng mây hồng trong hộp sắt, không thể vẽ bướm bằng cành tre! Là tôi nhớ lại đâu đó lời của Pearl Puck.
° ° °
Schuzan tiên sinh giơ chiếc gậy của người lên trước đám môn đệ nói:
"Nếu gọi cái này là cái gậy, các người phủ nhận đời sống vĩnh cửu của nó. Không gọi nó là gậy, các người phủ nhận thực tại của nó. Hãy cho ta hay các người định gọi nó là gì nào!"
Ôi, khi Lão-Tử nói "Đạo khả đạo phi thường đạo", Lão-Tử chỉ đi có một chiều: Vươn về cái vĩnh cửu. Schuzan tiên sinh đặt các môn đệ ở một vị trí mà tư duy bị tứ mã phanh thi.
° ° °
Áo-nghĩa-thư Upanishad cũng phân biệt hai trình độ hiểu biết: thượng trí và hạ trí. Cái biết thượng trí là cái biết về thực tại tuyệt đối, còn cái biết hạ trí là cai biết về các hiện tượng vô thường, hình danh sắc tướng. Tuy nhiên hạ trí không phải là không có ích lợi. Hiểu cho đúng, nó là một phương tiện đưa ta đến cái biết thượng trí. Điều cần ghi nhớ là khi đã tới bến hành khách phải dời thuyền mới lên bộ được. Ngày xưa, đức Phật há chẳng trách A-Nan thường hay quá nệ vào kinh kệ, nào có khác gì con lừa chở nặng trên đường xa. Phải vứt bỏ vỏ trấu mới lấy được hạt gạo chứ!
° ° °
Thiền-sư Foso Hoyen nói với các môn đệ:
"Này các con, thầy nghe nói sinh thời đức Phật có dạy tới năm ngàn bốn mươi tám chân-lý, kể cả chân-lý về hư vô và thực hữu, kể cả chân-lý về tiệm ngộ và đốn ngộ. Phải chăng hết thảy những lời Phật dạy đó đều là những lời khẳng định?
"Nhưng một mặt khác Yoka đại nhân, trong cuốn Giác-ngộ-ca của người, lại nói không có thực hữu, không có Phật; kẻ hiền giả, kẻ thông minh thánh trí chẳng qua như bọt bể, như tia chớp, có đấy không đấy, lóe sáng đấy lại tối mò đấy. Phải chăng tất cả những lời của Yoka đại nhân đều là những lời phủ định?
"Này các con, nếu các con nói "có", các con phủ nhận Yoka đại nhân; nếu các con nói "không", các con phản đối lời Phật dạy. Nếu đức Phật có đây, không hiểu Ngài sẽ giải quyết vấn đề ra sao.
"Giá như các con biết chắc mình đứng hẳn về bên nào chúng ta gặp Phật, chúng ta có thể sáng sáng tới thụ huấn Ngài và chiều chiều tới chào Ngài trước khi đi ngủ. Nhưng vì chúng ta không ai có thể đoán chắc là mình ở hẳn về bên nào, nên ta nhủ các con một bí quyết: khi ta nói cái này như vậy đó, chưa hẳn câu đó đã hoàn toàn là câu khẳng định. Khi ta nói cái này không phải như vậy đó thì chưa hẳn câu đó đã hoàn toàn là câu phủ định. Quay về Đông mà thấy được giải đất linh-thiêng miền Tây-vực; hướng về Nam mà tìm ra chòm sao Bắt-Đẩu."
° ° °
Trang-Tử viết trong Nam-hoa-kinh, Tạp thiên:
Đặt nơm là vì cá,
Được cá hãy quên nơm.
Theo dò là vì thỏ,
Được thỏ hãy quên dò.
Nên lời là vì ý,
Được ý hãy quên lời.
Ta sao tìm được người biết quên lời để cùng nhau trò chuyện.
° ° °
Một thiền viện mới được thành lập, Thiền-sư Hyakujo cần tuyển chọn một người trong đám môn đệ để trông nom Thiền-viện đó. Tiên-sinh bèn cho gọi đám môn đệ tới, chỉ một chiếc bình chứa đầy nước và nói: "Trong các con liệu có ai giải thích được cái này là cái gì mà không cần gọi đến đích danh nó?".
Thiền sinh trưởng tràng được phát biểu trước: "Nó đứng thẳng, nó rỗng lòng, nhưng chẳng phải là chiếc giày bằng gỗ".
Một thiền sinh khác: "Nó chẳng phải là một cái áo, bởi người ta khênh nó được".
Thiền sinh em út phụ trách việc bếp nước, lẳng lặng đứng lên lấy chân đạp chiếc bình vỡ lăn chiêng, nước tung tóe ra sàn.
Một cách đạt ý vô ngôn hảo diệu! Ý thức dính liền thực tại (cái mà thế nhân gọi là cái bình), ý thức hóa với thực tại, ý thức là thực tại khi bình vỡ lăn chiêng, khi nước chảy lênh láng!
Thiền sinh được cử trông coi Thiền-viện.
° ° °
Thiền là siêu lý, siêu lộ! Với mọi tiếng nói lý giải Thiền, lập tức Thiền khép lại như lá hổ ngươi. Thiền khép cánh lại như vậy để ôm lấy niềm im lặng vô ngôn. Mà kỳ lạ thay. Vô ngôn nhưng không tách rời thực tại. Chính vì vô ngôn mà cụ thể toàn diện. Chính trong niềm im lặng vô ngôn đó, những vang vọng, ý nghĩ, nhựa sống của ngôn từ của hành động, của ý nghĩa càng tràn bờ để xóa bỏ mọi biên giới mà tắm gội, bao dung lấy hết thảy.
Kìa chuyện trên núi Linh-Thứu, Phạt đưa một cánh hoa sen lên cao và im lặng. Tất cả đều ngơ ngác, duy Ca-Diếp mỉm cười thông ý. Phật đẹp lòng gật đầu mà rằng: Đạo ta bất khả thuyết. Lời nói chỉ làm mất đạo mà thôi, điều cần là phải biết quán tâm để trực ngộ.
Ngài Ca-Diếp từ đó được coi như Sư-tổ của phái Thiền.
Lời với đạo như bóng với hình. Tuy hai mà một! Nhưng ở trên đã chót có Lời Thiền thì ở dưới xin tiếp: Đạo Thiền.
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét