Ý THIỀN

 

Tranh Bố Đại (Di Lặc) của Thiền họa Sengai

Ý THIỀN

Một Thiền-sinh càng suy nghĩ về Thiền càng thấy bối rối, đành phải tới thỉnh giáo sư phụ:

"Thưa thầy, người đã dạy chân lý không thể diễn đạt bằng lời, cũng không thể diễn đạt bằng cách ngồi im chẳng nói. Thưa Thầy, làm sao mà có thể thế được?"

Vị sư phụ đáp:

"Thuở ta còn là một gã trai trẻ sống tại miền Nam Trung Quốc, chao ôi, chim hót sao mà vui trong hoa lá một ngày nắng gió đầu xuân."

° ° °

Thiền là niềm vui chân thành sảng khoái cực kỳ hồn nhiên, niềm vui thắp sáng trái tim, thổi bừng bình minh trong hồn. Niềm vui cực lạc chính là vậy. Sao mà đơn giản! Như mây trời nở rộng bay trên vòm cao bao la!

° ° °

Như thái độ phóng khoáng của Không Lộ thiền sư lên đỉnh núi chúm môi huýt sáo, núi cao, cảnh vắng, tiếng sáo như làm lạnh cả bầu trời:

Trạch đắc long xà địa khả cư,  

Dã tình chung nhật lạc Vô dư,  

Hữu thì trực thượng cô phong đỉnh,  

Trường khiếu nhất thanh hàn thái hư.  

Ngô-Tất-Tố phiên dich:

Lựa nơi rồng rắn đất ưa người,  

Cả buổi tình quê những mảng vui,  

Có lúc thẳng lên đầu núi thẳm,  

Một hơi sáo miệng lạnh bầu trời.

° ° °

Còn niềm vui nào đơn giản hơn niềm vui thiên thần không màng đắc thất!

Thiền sinh Shichiri đang tụng Đại-tạng-kinh thì một tên ăn trộm lẻn vào, chí con dao nhọn sau lưng và hỏi tiền đâu. Shichiri đáp: "Tiền để trong hộp phía trước kia kìa". Đoạn tiếp tục đọc kinh.

Tên trộm sắp sửa ra đi, Shichiri nói: "Để lại cho ta ít tiền, ta còn phải trả thuế, sớm mai người ta đã lại thu rồi".

Tên trộm (cũng rất... Thiền) để lại ít tiền rồi sửa soạn bước ra khỏi cửa.

Shichiri hỏi:

"Ngươi không biết nói cám ơn khi được ai tặng chút gì ư?"

Tên kẻ trộm bèn cám ơn rồi đi.

Mấy ngày sau tên trộm bị bắt. Trong lời thú tội, y có thú cả việc đến lấy tiền của Shichiri. Nhưng Shichiri khai với quan trên:

"Tôi có tặng hắn ít tiền và hắn cám ơn lại tôi. Sự thực chỉ có vậy!"

Tên trộm vẫn đi tù về những tội ăn trộm khác. Mãn tù hắn tìm đến Shichiri nói:

"Xin ngài hãy nhận tôi làm môn đệ của ngài!"

° ° °

Vì bình thản với lẽ đắc thất nên lòng thênh thang bao trùm. Vì thênh thang bao trùm nên diễn biến nào cũng khít khao như một vở kịch mà mình vừa là nhà đạo diễn lại vừa là diễn viên.

Ấy Thiền đơn giản như vậy. Nếu mình hồn nhiên đơn giản như vậy!

° ° °

Truyện "Hòa thuận với mọi người" trong Cổ-Học Tinh-Hoa:

Lưu-Ngưng-Chi đang đi giày có người đến nhận, ông đưa ngay. Sau người ấy tìm thấy giày đem giày ông lại trả. Ông nhất định không nhận nữa.

Thẩm-Lân-Sĩ đang đi giày. Cũng có người đến nhận. Ông cười hỏi: "Giày của bác đấy à?" Rồi ông đưa ngay. Sau người láng giềng tìm thấy giày, đem giày ông lại trả. Ông nói: "Không phải giày của bác hả?" Ông cười rồi nhận.

Hòa khí của Thẩm-Lân-Sĩ mới Thiền làm sao.

Thiền sư Joshu hỏi một vị sư vừa tới tiền sảnh: "Tôi đã gặp ngài lần nào chưa nhỉ?"

Vị sư đáp: "Dạ thưa chưa".

Joshu cười nói: "Vậy xin mời ngài uống với tôi một chén trà!"

Rồi tiên sinh quay sang một vị sự khác hỏi: "Tôi đã gặp ngài lần nào chưa nhỉ?"

Vị sư thứ hai này vui vẻ đáp: "Dạ, thưa tiên sinh, có chứ ạ!"

Joshu cười nói: "Vậy xin mời ngài uống với tôi một chén trà!"

Sau đó vị hòa thượng chủ trì thiền viện lên tiếng hỏi: "Thưa tiên sinh, sao câu trả lời của hai người thật khác nhau, mà cả hai lại cùng được tiên sinh mời uống trà như nhau?"

Vừa nghe dứt câu hỏi, Joshu la lớn: "Ủa, Hòa thượng còn đấy sao?"

"Thưa ngài, dĩ nhiên tôi còn đây."

"Vậy xin mời Hòa-thượng uống với tôi một chén trà."

° ° °

Ý thiền thênh thang trong suốt như vậy. Vô tư như bóng chim trời lướt in trong dòng sông, chim đâu có ý để lại bóng mình, nước đâu có tâm giữ lại bóng chim:

Nhạn quá trường giang

Ảnh trầm hàn thủy

Nhạn vô di tích chi ý

Ảnh vô lưu thủy chi tâm.

° ° °

Chúng ta cũng có thể nhìn sang một khía cạnh khác của ý thiền: NHẬP DIỆU.

° ° °

Một tay đô vật cự phách tên O-nami, có nghĩa là Sóng Lớn, phải cái tật chỉ giỏi khi biểu diễn ở trong nhà.  Có thể nói, ở trong nhà O-nami vật ngã cả thầy dạy là thường, nhưng hễ cứ ra trước công chúng là y như chàng lúng túng đến nỗi thua cả đứa học trò hạng bét của mình.

O-nami nghe có vị Thiền-sư vừa từ xa tới trú tại một ngôi chùa bên bờ biển, bèn đến trình bày sự tình và xin Thiền-sư ban cho lời khuyên phải làm gì bây giờ.

Thiền-sư đáp:

"O-nami, tên ngươi mang có nghĩa là Sóng Lớn. Vậy ngươi hãy ngồi ở chùa này suốt đêm nay lắng nghe tiếng sóng biển. Hãy quên ngươi là một nhà đô vật, và hãy tưởng tượng chính ngươi là những đợt sóng biển hùng vĩ kia quét ngã bất kỳ cái gì cản đường chúng."

Nói đoạn, Thiền-sư ra đi.

O-nami ngồi lại, thoạt cố gắng chỉ nghe và nghĩ về sóng, nhưng vẫn còn nghĩ lẫn sang nhiều thứ khác. Dần dần O-nami tập trung được tư tưởng vào riêng sóng mà thôi. Đêm tan dần, những đợt sóng cũng lần lần lớn lên. Sóng ào ạt quét những bông hoa trên bàn thờ Phật, quét cả lọ hoa, rồi cả tượng Phật bằng đồng cũng như bị những đợt sóng lớn nuốt chửng đi đâu mất. Trời rạng đông, O-nami có cảm tưởng cả ngôi chùa bị tràn ngập bởi sóng biển trắng xóa chập chừng. Và O-nami còn ngồi đó, nụ cười phảng phất trên khuôn mặt trầm lặng.

Ngày hôm đó tai đấu trường, O-nami không bị thua một keo nào. Không những thế, kể từ đấy, khắp nước Nhật cũng không còn ai có thể đương đầu nổi với O-nami nữa.

° ° °

Chàng Matajura muốn trở thành một tay kiếm thần xuất quỷ nhập, nhưng cha chàng chê là phản ứng còn chậm lắm, khó có thể học kiếm cho thành tài được.

Matajura đành đến nhà võ sư Banzo chuyên dạy về kiếm xin làm đồ đệ. Chàng hỏi:

"Thưa võ sư, nếu tôi ở liền bên ngài, hầu hạ ngài từng giờ từng phút, thì trong khoảng bao lâu ngài có thể truyền thụ cho tôi thành tài kiếm pháp."

"Mười năm!" - Banzo đáp.

"Thưa võ sư, cha tôi già mất rồi, tôi muốn được học thành tài sớm hơn để còn trở về săn sóc người. Vậy nếu tôi hầu hạ võ sư cần mẫn gấp đôi thì trong bao lâu tôi thành tài?"

"Ba mươi năm!" - Banzon đáp.

"Sao có thể thế được, thưa võ sư - chàng Matajura vô cùng ngạc nhiên hỏi lại - tôi nguyện làm việc gấp đôi, mà thời gian đạt kết quả lại dài thêm gấp ba? Bây giờ xin võ sư cho tôi được thưa rõ một lần nữa: Tôi sẽ làm việc không ngơi, làm bất kỳ việc gì, dù nặng nhọc đến mấy, như vậy xin võ sư cho biết chừng bao lâu tôi học thành tài?"

"Bảy mươi năm! - Banzo đáp - Những kẻ hối hả như vậy bao giờ học cũng chậm, rất chậm."

Bấy giờ thì Matajura đã hiểu ý võ sư. Không hỏi han gì về thời gian học tập nữa, chàng quyết định xin được ở lại hầu hạ võ sư. Chàng lau chùi, quét dọn nhà cửa, làm bếp, giặt giũ, làm vườn... Chàng được lệnh không bao giờ được nói tới kiếm, hỏi về kiếm, mó vào kiếm. Thật buồn, nhưng đành vậy, đã trót hứa với thầy, chàng không muốn lỗi lời hứa. Ba năm trôi qua như thế.

Một ngày kia, chàng đang làm vườn thì võ sư nhẹ bước lên tới đằng sau lúc nào không hay và bất thình lình quất trúng chàng một cái bằng thanh kiếm gỗ, mạnh như trời giáng. Hôm sau chàng lại bị một vố nữa như vậy khi đương làm bếp. Từ đấy bất kỳ vào giờ nào, bất kỳ ở xó xỉnh nào, chàng cũng có thể bị thanh kiếm gỗ của thầy bất thần tấn công. Và cũng kể từ đấy chàng phải giữ tinh thần thức tỉnh. Cơ hồ chàng không còn ao ước gì, suy nghĩ gì ngoài tư thế thức tỉnh để lẹ làng tránh né thanh kiếm gỗ của thầy.

Võ sư Banzo mỉm cười hài long, bắt đầu dạy chàng kiếm thuật. Chẳng bao lâu Matajura lừng danh là một tay kiếm số một của Nhật Bản.

° ° °

Kosen tiên sinh chuẩn bị viết mấy chữ đại tự để sẽ cho khắc trước cổng lớn ngôi đền Oaku tại Kyoto. Tiên sinh phải viết những chữ đó lên giấy rồi tự giấy khắc vào gỗ. Một đệ tử ngồi hầu, hòa mực và theo dõi nghệ thuật bút thiếp của thầy. Lần đầu tiên khi tiên sinh vừa viết dứt, người đệ tử nói: "Thưa thầy, chưa được." Tiên sinh sử dụng bút đại tự lần nữa, người đệ tử nói: "Thưa thầy, lần này còn tệ hơn lần trước." Tiên sinh viết lại lần nữa. Cứ như vậy tới lần thứ sáu mươi tư, thì thực là bút cùn mực cạn. Thấy mực gần hết, người đệ tử vào nhà kiếm thêm. Còn lại một mình, không bị bận tâm bởi cái nhìn soi mói của kẻ ngồi bên, tiên sinh chấm bút vào nghiên, dùng chút mực ít ỏi còn lại phóng bút một lần cuối cùng. Vừa lúc người đệ tử trở lại, ngắm hàng chữ còn tươi nét mực và reo lên:

"Thưa thầy, thật là tuyệt bút!"

° ° °

Có khác chi chuyện con rết đương nhip nhàng bò lanh lẹ qua đây qua đó, bỗng gặp con cóc tinh nghịch hỏi đùa: "Này chị Rết, chị bò lẹ như vậy thì chân nào trước, chân nào sau nhỉ?" Thế là nàng Rết ta bị phân tâm quẫn trí trở thành vụng dại, nằm bò kềnh bò càng dưới rãnh, cố nghiên cứu, phân tách, tìm hiểu xem chân nào chuyển động trước, chân nào chuyển động sau. Tội nghiệp!