TẠM THAY LỜI BẠT

TẠM THAY LỜI BẠT

Trời lành lạnh suốt ba ngày liền dưới 25 độ. Ở Sài-Gòn như vậy thật là hiếm có, nhất là đây chỉ mới tháng mười một. Bạn tôi bảo là có bão ngoài Nha-Trang. Chắc vậy. Tôi không đọc báo. Đã lâu tôi không đọc báo. Cả ngày mây trời vần vu, rất ít khi có nắng, dù có cũng là những tia nắng đục. Gió hiu hắt, y như gió heo mây vào những ngày đầu thu miền Bắc. Gió thu như thổi về tấm màn liệm để phủ lên vạn vật đương tiêu trầm. Là tôi nhớ lại mùa thu miền Bắc.

Hình như cũng có cái gì đương tiêu trầm hấp hối trong tôi khi tôi về tới trước cửa nhà khoảng cuối hẻm, và nhìn thấy thằng bé đó. Thằng bé nào vậy? Thưa đó là một thằng nhỏ lai Mỹ.

Thằng bé xinh lắm. Lần đầu gặp nó, tôi có chú ý đến nước da trắng trẻo và mớ tóc tơ hơi vàng vàng của nó. Ý nghĩ thoáng qua, tôi đoán nó là một em bé lai, nhưng tôi chẳng hay dừng lâu ở những ý nghĩ tương tự, nên rồi lần sau khi gặp nó lũn cũn chơi với lũ trẻ cùng xóm, tôi cũng chỉ coi nó như trăm ngàn đứa trẻ Việt khác suốt ngày lố nhố ở những xóm cần lao tương tự. Cho đến một ngày, cách đây một tháng, tôi hay tin thằng bé bị bỏng. Nó ngã sấp vào chảo dầu đang chiên bánh. Và cũng tới ngày đó, tôi mới biết đích nó là một em bé lai Mỹ. Người mẹ ngày ngày di làm, nhờ bà chủ nhà trông con, chiều về thì con đã bị nạn như vậy. Nghe nói người mẹ khóc nhiều lắm. Sau mấy ngày nằm liệt giường, khi nhóc nhách được, thằng bé bèn ra đứng trước cửa, một nửa mặt bông băng trắng xóa. Tôi có ý định mách người mẹ nên tìm thứ pommade có sinh tố nuôi da cho nó để tránh da mặt thành sẹo sần sùi sau này, nhưng nghe nói người mẹ đã và vẫn đưa con đi bác sĩ đều nên thôi và yên tâm. Tội nghiệp thằng bé thật xinh. Tôi ôn lai khuôn mặt thằng bé mấy hôm trước đây lúc nó chưa bị nạn, khuôn mặt nhìn đâu cũng thấy thơ ngây, từ vẻ bầu bĩnh, đến đôi mắt luôn luôn mở lớn, thẳng thắn và ngỡ ngàng nhìn hết người này sang người nọ, cùng cái miệng hon hon khi chú ý nghe người khác nói. Chắc chắn nó phải giống bố nó lắm, vì khuôn mặt phảng phất một nếp sống ổn định trong một xã hội ổn định, xa lạ với mọi nghịch lý phủ phàng hiện đầy rẫy trong xã hội nhà.

(Tôi bây giờ que sống ôn những hình ảnh đã qua như vậy, mặc cho hiện tại hờ hững trôi qua, chỉ khi cần thiết mới thu thập ký ức.)

Nhìn nửa mặt thằng bé bông băng trắng xóa, tôi cầu mong thương tích của nó mau lành, và tội cho nó không được sống bên quê cha nó, nơi mà vấn đề an toàn cho mạng sống được ý thức đến mức chu đáo tối đa. Nơi này, quê hương mẹ nó, mọi sinh vật, thực vật đương bị chiến tranh dày xéo, nên nếp sống hậu phương, dù là hậu phương Sài-Gòn, cũng là nếp sống hối hả, cẩu thả, còn làm gì có thì giờ để nghĩ đến an toàn.

Sáng sớm, trời lạnh dưới 25 độ, đứa con trai đầu lòng của tôi đi học. Nó dắt xe đạp ra cửa, chân bước hơi ngượng ngập tập tễnh: đôi giày Bata chật vẫn làm tức bàn chân nó như vậy. Nó nghếch đít lên yên xe: thoạt chiếc xe hơi lảo đảo, tới khi có đà mới tạm vững, nhưng dáng nó ngồi đạp vẫn xiêu vẹo; đây là chiếc xe đạp của chị nó thái, nên hơi lớn với nó.

May đi học như vậy rồi đây sẽ thu thập được gì, con? Tôi hỏi thầm như vậy. Cái học sẽ giúp con có liêm sỉ? Đâu có! Quanh ta thiếu gì kẻ có bằng cấp vào hàng tột đỉnh của nhân loại, hoặc gần tột đỉnh mà vẫn cực kỳ vô liêm sỉ. Sự học ở hoàn cảnh nước nhà giờ đây không hề bảo đảm là tấm khăn lau sáng lương tâm.

Buổi chiều, trời trở lại lạnh như sáng sớm, dưới hai mươi lăm độ. Gió chiều âm u hơn nhiều. Tôi gặp thằng bé lai Mỹ. Nó đã gỡ bỏ bông băng ở mặt, sau nửa tháng chạy chữa. Lòng tôi thắt lại khi nhìn thấy những chấm đỏ sẽ vĩnh viễn còn lại trên khoảng mặt bị bỏng của nó. Nó nghiêng mắt nhìn tôi, và tôi nhận ra thêm một điều: nó không còn đủ đôi mắt mở lớn như xưa nữa, con mắt bị bỏng nay bé hẳn lại, vành mắt đỏ hỏn, bệnh hoạn, và cứ trông cách nó nhìn thì nó bị hiếng mất rồi. Nó vẫn lũn cũn chơi với những đứa trẻ thuần Việt khác, nhưng lần này vẻ nó khác xưa nhiều, nhiều lắm. Vì trời lạnh nên mẹ mặc cho nó thêm chiếc áo len ngắn bên ngoài. Cả áo lẫn quần cũng xốc xếch. Kìa, nó vừa ngập ngừng chạy sang lề đường vừa hiếng mất nhìn chiếc xe Honđa tiến tới. Nó dừng lại bên lề đường kia, mà như dừng lại trong một thời gian vĩnh cửu không một tiếng vang vọng. Bây giờ thì tôi thấy hình ảnh tang thương của nó có đượm thêm phần nhẫn nhục, hoàn toàn hòa hợp với bối cảnh, với người và vật của đất nước khốn khổ này, quê hương khốn khổ của mẹ nó. Bên quê cha nó, người ta đã thêm một lần nữa thành công rực rỡ trong cuộc đổ bộ nguyệt cầu. Vinh quang đó ăn nhằm gì đến nó? Giờ đây nó hoàn toàn là quê mẹ, là một thành phần đương nhiên ghé vai vào gánh chịu định mệnh phủ phàng của đám con dân đương thụ quốc nạn.

° ° °

Cuộc đời dày đặc những phi lý như thế đó. Thế nhân mang nặng hệ lụy như thế đó. Nhưng đâu có phải vì thế con người chỉ còn một cách nhìn và một lối đi: Chấp nhận địa ngục!

Không, đức Phật có dụ ngôn sau này về thân phận con người:

Kẻ bộ hành kia bị hổ đuổi. Y chạy đến bờ vực thì ngã xuống, một tay vớ được dây nho và cứ vậy lủng lẳng lưng chừng miệng vực. Trên đầu y, con hổ đói đuổi hụt mồi đương gầm thét; dưới chân y một con hổ đói khác cũng đương gầm thét, dán mắt ngước nhìn như muốn thôi miên chờ ý buông tay mà rơi xuống. Dây nho giữ hắn lửng lơ giữa hai con hổ đói. Hai chú chuột, một trắng, một đen (ngày đêm) bắt đầu gậm nhấm dây nho. Y biết dây nho sớm muộn rồi cũng bị gậm nhấm cho đứt. Nhưng ngay trước mặt y, sát bên thành vực, là một chùm nho mọng ngọt. Một tay nắm giữ dây nho cho khỏi bị rơi, còn tay kia y cố với hái lấy chùm nho mọng.

Nói làm sao hết được hương vị thơm đậm, hương vị ngọt ngào quý giá của trái nho mọng thưởng thức vào lúc đó!

° ° °

Chẳng thể tìm đâu một minh chứng nào sáng láng hơn về bề mặt tích cực của Thiền như dụ ngôn trên của đức Phật.

Tản-Đà thực cũng đã rất Thiền với thái độ cao quý chấp nhận cuộc sống như vậy:

Giang sơn còn nặng gánh tình,  

Giời chưa cho nghỉ, thì mình cứ đi.  

Bao giờ trời bảo thôi đi,

Giang sơn cất gánh ta thì nghỉ ngơi.

Đời phù du, nhưng còn sống thì còn thờ cha kính mẹ, còn vun giồng tình bằng hữu nhân loại, còn tưới bón nghệ thuật để tô điểm cho đời. Nào có khác chi hành giả kia ở thế treo lơ lửng giữa hai chiều vực sâu, dây nho còn chưa đứt thì còn không quên thưởng thức chùm nho mọng ngọt. Chùm nho càng mọng ngọt khi được thưởng thức ở một hoàn cảnh như vậy.

° ° °

Bên vai tôi mọc một sợi lông dài như tóc, thường thì tôi vẫn nhổ đi như nhổ một sợi tóc sâu. Rõ ràng nhổ tận rễ, mà rồi một tuần sau nó đã nhô lên, và một tháng sau, nó đã có lại chiều dài bề thế như cũ.

Thế thì thiên căn nhưng như ác căn tự đâu nhô ra? Thích hợp với môi trường nào?

° ° °

Tới đây dòng tư tưởng của tôi chợt xoay chiều về một ý nghĩ:  buông xả. Tôi tạm dùng nó làm lời kết thúc cho tập...  (gọi là tập gì đây) cho tập giai thoại tùy bút nay. Buông xả chính là hương Thiền tỏa ra. Không ôm giữ mà buông xả! Buông xả để thể nhập chân hư. Vạn sự nhẹ thênh, vắng lặng, nhất thể.

Đọc Sử nước nhà: Trần-Thái-Tông (1198-1258) ở ngôi vua 33 năm, nhường ngôi cho con, 19 năm lãnh ra ở cung Bắc, thọ 60 tuổi.

Trần-Thánh-Tông (1240-1293) ở ngôi 21 năm, nhường ngôi 13 năm, thọ 51 tuổi.

Trần-Hưng-Đạo cả phá giặc Nguyên, cứu nước xong rồi thì về lê trượng trúc ở miền núi, rừng, sông, biển Kiếp-Bạc...

Đó là những gương buông xả. Thiền!

Phạm-Lãi giúp Việt-Vương Câu-Tiễn xong thì đi một chiếc thuyền nhỏ, ra Tề-nữ-môn, qua Tam-giang vào Ngũ-hồ...

Truong-Lương diệt bạo Tần xong lên núi khuất dạng...

Nguyễn-Trãi sau khi Thái-Tổ băng thấy còn lại triều-đình cũng không lợi gì cho nước, lại còn có thể gây sự hiềm khích, bèn trở về vui với:

Côn-Sơn có suối nước trong,

Ta nghe suối chảy như cung đàn cầm.  

Đó là những gương buông xả. Thiền! 

Sách Cố-Học Tinh-Hoa kể truyện Khổng-tử vào miếu Hoàn-Công nước Lỗ nhìn chiếc lọ đổ nước quá đầy thì đổ bèn than rằng: "Hỡi ôi, ở đời chẳng cái gì đầy mà không đổ!" Và khi Tăng tử hỏi cách giữ sao cho đầy mà không đổ, ngài trả lời: "Thông minh thánh trí nên giữ bằng cách ngu độn, công lao to hơn thiên hạ nên giữ bằng cách khiêm cung, sức khỏe hơn đời nên giữ bằng tính nhút nhát... Đó là cách đổ bớt đi để giữ cho khỏi đầy mà không đổ."

Âu đó cũng cùng tinh thần với lời nói của Lão-Tử: "Để thân mình lại sau, thế mà thân mình đứng trước; gác thân mình ra ngoài thế mà thân mình vẫn còn; bởi mình không có lòng riêng, nên được thỏa lòng riêng."

Đó nếp sống chân thật quân bình của Thiền!