|
Tháng Ba 2012, Xuân Bình ở Tây Bắc
“Ta đi một mình cuối mùa hoa rơi…”
|
Quen biết
Xuân Bình, cùng mang chữ Nhâm như tôi và đã đôi lần trao đổi. Anh to, cao, đen, khuôn mặt thô rám, mái tóc xoăn lúc nào cũng dựng đứng trên đầu, Xuân Bình mang hình hài của một người không biết bằng lòng, cam chịu với những gì số phận dành tặng. Với hơn chục lần
xuyên Việt và đã đặt chân tới gần 30 quốc gia, Xuân Bình lăn lộn suốt những
hành trình tự khám phá và chinh phục bản thân.
Anh đi
nhiều để được học hỏi nhiều hơn từ đời sống thực với những trải nghiệm vui buồn.
Anh đọc nhiều để cố gắng không sa vào vòng luẩn quẩn của những kinh nghiệm rất
mau cũ mòn. Anh tiết giảm tối đa những giao tiếp, giao đãi xô bồ để tự tìm cho
mình những khoảng lặng. Giản đơn chỉ là để: Tu thân!
|
Bình và Huyền, ngày Phụ Nữ 2012.
Trên tường là bức ảnh chụp một kỷ niệm từ những ngày Huyền đi chữa bệnh ở Côn Sơn… Một khoảnh khắc rất lạ, |
Đời lẻ
Héo cười
Khẳng khiu hy vọng
Vẫn cố gom lá trời
Tạo dáng
Bình minh
***
Xin giới thiệu bài viết của anh. Chắc bạn sẽ không vui, nhưng đó là những gì rất thật và cần suy ngẫm. Cũng như là quà Giáng sinh trong gió lạnh.
Phố khuất mặt?
Hai
mươi năm làm tư liệu, nghiên cứu về phố cổ Hà Nội nhưng cho đến bây giờ, thú thực,
tôi tiếp tục không hiểu gì kể cả những cái lộ diện của nó.
Việc tiếp
cận thông tin từ quá khứ là không đủ hoặc đã bị khúc xạ quá nhiều do lồi lõm,
vênh váo và cả những trơ tráo của lịch sử. Hiện tại phản ánh trung thực đến độ
nham nhở, kỳ quái cái vốn có của đời sống. Nhưng cũng không biết nên nhận thức
nó ra sao, theo cách nào và theo ai? Hà Nội phố đa nhân cách, có ai dám chắc về
điều gì nó sẽ làm trong tương lai?
Ban đầu
tôi có những dự định khá to tát. Phố cổ ra sao nếu không có Cao Biền, không có
bế quan tỏa cảng của nhà Minh hồi thế kỷ 14 hay tham vọng xâm thực vùng Vân Nam
và miền Tây Trung Hoa của người Pháp hồi cuối thế kỷ 19? Lý Công Uẩn viết Thăng
long “đất cao” có mâu thuẫn gì với nền sân rồng bị thụt sâu gần 5 mét sau 1000
năm không có những biến động quá lớn về địa chất? Trong gần 3000 đền thờ Khổng
Tử trên thế giới, có trục thần đạo nào được nối thẳng tới Bắc Kinh như Văn Miếu.
Có thể hiểu đó là lưỡi gươm hay mũi tên xuyên tâm Thăng Long? Khuê Văn các do Tổng
trấn Hà Nội dựng lên đẹp và thanh thoát hơn so với những gì hậu duệ Khổng Tử
xây cất ở Khúc Phụ. Nhưng hình như cả quan niệm, ý nghĩa triết học và kết cấu gỗ
của kiến trúc này đều là của người Trung Quốc? Người Hà Nội có nhầm lẫn gì khi
lấy hình tượng này làm biểu tượng cho riêng mình?
|
Hà Nội 1992. Sông hồng đã bị đặt ra ngoài sự phát triển của thanh phố này? |
|
Hà Nội 1993. Sau hơn một thiên niên kỷ tồn tại, dấu tích còn lại chỉ là hai chữ Đường Thành? |
|
Hà Nội 1994. Không thể tìm đâu ra hình ảnh này từ một nhà hai tầng trong Ngõ Gạch |
|
Hà Nội 1995. Phở.
Xếp hàng. Chật chội. Nóng bức. Và có thể là rất bẩn?
Tất cả chỉ số này được rất, rất nhiều người HN gọi nôm là hồn phở? |
Cực chẳng
đã, thời gian mách bảo tôi chọn lựa và chốt lại những gì tạm có trong tay. Một
trong những cách ấy, tôi dựng lên hai phố cổ bằng chữ nghĩa và hình ảnh. Gắn mỗi
biến đổi, biến dạng của từng tuyến phố, phương tiện đi lại, dung nhan Hà Nội
cùng những tâm tư, cảm xúc của Thạch Lam, Vũ Bằng, Nguyễn Tuân, Lưu Quang Vũ,
Phùng Quán, Tô Hoài… Mọi cố gắng để các không gian này thật trùng khít rồi hy vọng
có đồng hiện nào đó ý nghĩa nhất cho nhận thức của bản thân.
Giới hạn
không gian nghiên cứu cũng không rõ ràng bởi phố cổ từ đời Lý, Trần, Lê vốn thế.
Qua 20 năm để thử nhìn lại 100, 1000 năm hoặc xa hơn nữa. Các thao tác phỏng vấn,
ghi chép, ghi âm, chụp ảnh… được thực hiện nghiêm túc nhất vào các dịp tết
Nguyên đán.
Đặc biệt
nhất là những hành trình ngắn ngủi kéo dài chừng hơn hai giờ sáng sớm mùng 1.
Thời khắc đó phố cổ phô lộ một hiện trạng, thể trạng lạ và kinh ngạc. Tất cả vẫn
mơ màng, ngái ngủ, chưa kịp thức dạy, tỉnh táo cùng những mưu tính thiệt hơn hoặc
khôn khéo trong tô điểm, diễn xuất. Tôi thấy trong mình hiện ra chân dung một
thằng rồ. Bước chân lúc đôn đáo, khi rờ rẫm. Vừa sợ một sự thật nhỏ nhoi nào đó
vụt mất vừa canh chừng có thể chà đạp vào gương mặt trần trụi, nghèo đói, rơ bẩn,
thũng mỏi của phố.Những bức ảnh lạnh lùng nhất đã ghi lại phố cổ rũ rượi trong
dáng vẻ của kẻ vừa dốc tàn lực để truy hoan với giao thừa. Đó là cơn cớ hối
thúc những câu hỏi ám ảnh mạnh nhất trồi ra.
|
Hà Nội 1996. Mấy chục năm qua, các biểu tượng, thần tượng, ngẫu tượng đều bị đánh tráo lộn tùng phào. Lịch sử đất nước, dân tộc này sẽ lấy một ngày trong tháng 5 hoặc tháng 9 để xem xét rất kỹ hiện tượng kinh hoàng nhất trong quá khứ: có một thời đại mà người Việt thờ cúng quỷ dữ, vinh danh kẻ bán nước "diêm dúa”, trầm trồ trước kẻ giết dân tàn bạo, dối trá, ăn cắp…? |
|
Hà Nội 1997- Hàng Tre. Những vẻ đẹp bình dị đã mất đi, bị tàn phá. (ngay cả khi trình bài báo này, họa sỹ thiết kế một tờ báo nổi tiếng cũng cắt phéng đi những lớp mái lô xô hhuhuhhu)
|
|
Hà Nội 1998. Kim Liên nay. Tứ trấn xưa, vẫn chỉ hiện ra những dồn nén của nghèo khó, lam lũ. |
|
Hà Nội 1999. Những người phụ nữ lam lũ hơn. Những người đàn ông trẻ khỏe tiếp tục đi tìm những ảo tưởng. Đội mũ cối Trung Quốc không chỉ là thời trang.Đó là một thứ đồng điệu, nhào trộn kỳ quái giữa chân dung một người lính... và những bọn đầu gấu, dân anh chị. |
|
Hà Nội 2000. Một người đi chật cả con đường. |
Chẳng
còn mấy chi tiết khả dĩ mô phỏng cấu trúc tam giác địa văn hóa Hà Nội mà nhà sử
họcTrần Quốc Vượng từng mô hình hóa.
Nào đâu
hương hoa nhài, hoa sữa từng đi vào dân ca hay những vùng tự sướng trong tâm thức
nguyên thủy? Chỉ còn hành trình lòng vòng, thum thủm của những bịch chất thải
được ghi lại trong “Nhịp sống mỗi ngày trên mái phố cổ” của F. Winterscheidt-
Viện trưởng Viện Goeth.
Không
còn thấy đâu những chuyện cũ về phố của Tô Hoài. Chẳng thể tìm được những món
ngon của Vũ Bằng. Im tịt những con chữ, con âm hào sảng mà Nguyễn Tuân nắn
nót rũa tỉa về thời chiến tranh. Lượn đủ kiểu mà chưa kịp mơ về “văn minh bay”
như Trần Mạnh Hảo…
Có thể
hiểu những suy tư của Vũ Bằng bởi từ một đứt quãng về không gian, ông đẩy những
con chữ trôi đi trên ký ức, hoài niệm. Có thể cảm thông với không ít phố cổ chỉ
là tiếng hót tụng ca đầy thảng thốt của loại chim quý trong lồng son chỉ giúp
vui tai nhà quyền quý. Hót cho yên cành, ấm tổ. Hót cho ngây dại những kẻ nghèo
khó không có nhiều cơ hội mài chữ, đong trí thức và cũng chưa một lần thưởng
lãm phố.
Nhưng
không thể hiểu nổi những người đang cắm mặt vào bát phở đầy phooc môn cùng
hành, mùi dư thừa nồng độ hóa chất gây ung thư mà vẫn nức nở hồn phở. Quá nhiều
vần “ồn’ được gieo xuống rất dễ khiến người ta tin rằng có tới ba vạn sáu nghìn
con phổ cổ trên một châu thổ chữ nghĩa. Hội chứng này sinh ra và được nuôi dưỡng
bởi dòng báo chí “mì chính”. Không đóng góp gì cho việc bồi bổ thể xác nhưng đó
là một xúc tác tốt để hỗ trợ những phản ứng nhai nuốt. Phần nhiều nó được bao
gói khá tử tế trong các giai phẩm xuân. Chỉ cần hòa vào nước lã tư duy, khuấy
cùng cơm nguội cảm xúc là ngòn ngọt nơi cổ họng đầu lưỡi, là xong một bữa cầm
hơi. Nhừa nhựa tinh thần ảo tưởng, huyễn hoặc cho phố cổ.
|
Hà Nội 2001. Hàng Quạt Phật tương lai ngả ngốn cười giữa chợ đời. |
|
Hà Nội 2002. Chỉ còn 18 năm nữa là thành nước công nghiệp? |
|
Hà Nội 2003. Vẫn máu và hoa? |
|
Hà Nội 2004, chân cầu Long Biên. Đêm vẫn như thế này thì làm sao mà “thiếp” qua được gầm cầu hử mấy anh bồi bút? |
|
Hà Nội 2005. Mẹ không dịch được đâu. Cá chép chặt hết rồi mà ế quá. Làm sao mà mình phờ lai (Flies) được đành phôn (fall) thôi huhuhu |
|
Hà Nội 2006. Trang mới của văn hiến. |
Hà Nội 2007.
Công trường này đang gấp rút xây dựng để có chỗ cho giới trẻ Hà Nội ưa
thích một người đàn ông cũng nhiều râu... Ông ta tên là
Kây ép xi- KFC. Một ngoại lệ đặc biệt trong xã hội sùng bái...
Hà Nội 2008. Các loại tượng đài đều rất … bẩn, nhem nhuốc.
Hà Nội 2009. Dấu hiệu rành rành cho những cuộc lật đổ … tượng rởm.
Hà Nôi 2010. Tiến lên ta quyết tiến lên….
Hà Nội 2011.
Hà Nội 2012. Một chữ “Giải”? Hóa giải bĩ cực? Có thể giải chính thể? Giải ách lầm
than? Giải cứu nền kinh tế? Hòa giải dân tộc? Chấm dứt giải tỏa đất? …
Trở lại
với hàng triệu file tư liệu vẫn đang được tiếp tục bổ xung, phân loại, phân
tích. Không còn những mái phố cong cong- hồi quang của những con thuyền hay nền
văn minh sông nước. Thử nhìn lại những người thợ ảnh ở chân Tháp Bút hạ điêu khắc
,tác phẩm nghệ thuật để lấy chỗ kê cao đôi mông. Đừng quên những chú chó Nhật vẫy
đuôi nhìn theo những phế binh ăn mày ở Cửa Nam. Hãy dừng lại một giây trước những
cánh tay vẫy nồng nhiệt, nụ cười rạng rỡ, ánh mắt tin yêu vẫn tiếp tục được… đạo
diễn, dàn dựng để … quay phim trong các kỳ lễ hội. Có hy vọng nào như ông đồ trẻ
khi xuống bút viết cho khách Hà Nội một chữ: Giải? Giải thoát, giải tỏa hay giải
cứu?…
Thật ngại
ngần khi chép tặng bạn đọc những câu thơ cũ của Lưu Quang Vũ:
Những
năm khó khăn
Quần áo
và mặt người màu cỏ héo
Thiếu
ăn, thiếu mặc, thiếu nhà
Người đợi
tàu ngủ chật sân ga
Trẻ con
thiếu nơi học hành dạy dỗ
Các cô
gái trở nên suồng sã
Những
năm già trước tuổi
Những
năm thương Hà Nội trăm lần hơn…
Nghìn,
vạn lần hơn… hãy cho phép tôi viết thêm vài số không để nối dài một tình yêu
quê hương. Hãy nói cho tôi biết, kể cả khi khốn nạn nhất, Hà Nội đã bao giờ
quay mặt, giấu mặt. Hãy dạy dỗ tôi luôn biết cách gắn bó, chia sẻ với cả
những gì mà phố cổ vốn thế, vẫn thế.