Cửu Vị Thần Công

Cửu Vị Thần Công 

Hai bên Quảng trường Ngọ Môn ở Huế, có 9 khẩu đại bác cổ bằng đồng rất lớn, bên phải 5 khẩu có tên là: Kim, Mộc, Thủy, Hỏa, Thổ. Bên trái 4 khẩu có tên là: Xuân, Hạ, Thu, Đông. Đó là 9 khẩu súng thần công mà người Huế thường gọi với một cái tên sang trọng là “Cửu Vị Thần Công”. Trên súng có ghi tước vị do Vua Minh Mạng phong cho súng: Thống lĩnh quân đội, uy dũng ngang hàng với thần linh, vô địch tướng quân, niên hiệu 15 Gia Long, ngày tháng tốt Bính Tý… Đến Xuân Tân Mão này, “Cửu Vị Thần Công” có lịch sử đúng 207 năm và có nhiều huyền thoại linh thiêng đáng được kể lại.

Sử Gia Long chép rằng: Sau khi thắng Tây Sơn (1801), năm sau lên ngôi vua, Gia Long đã cho thu về tất cả các đồ vật bằng đồng chiếm được đúc thành 9 khẩu đại bác, tượng trưng cho sức mạnh và sự trường tồn của triều đại Nguyễn. Ngày khởi đúc là mùa Xuân Qúy Hợi (31-1-1803 ), đến cuối tháng 12-1804 các thợ đúc đồng Huế báo tin hoàn thành công việc đúc và họ chỉ còn hoàn thiện, chạm khắc trên súng! Chín khẩu súng được đúc cùng một lúc. “Cửu Vị Thần Công” được đặt tên theo 4 mùa và ngũ hành. Thứ tự tên và khối lượng các khẩu: Xuân 17.700kg ; Hạ 17.200kg; Thu 18.400kg; Đông 17.800kg; Mộc 17.100kg; Hỏa 17.200kg; Thổ 17.800kg; Kim 17.600kg; Thủy 17.200kg. Chưa có tài liệu nào giải thích tại sao khối lượng các khẩu súng lại không giống nhau. Chiều dài súng đồng nhất là 5,10m; đường kính nòng là 0,22m; đường kính ngoài nòng đoạn giữa là 0,54m; đế súng dài 2,75m; cao 0,73m; bánh xe đường kính 0,62m…

Bốn khẩu có tên Xuân, Hạ, Thu, Đông

-----------

Năm khẩu trong Cửu vị thần công có tên Kim, Mộc, Thuỷ, Hoả, Thổ

Theo giáo sư H.Lebris trong tập Những người bạn Cố đô Huế (bản dịch tiếng Việt của NXB Thuận Hóa, 1997), việc đúc súng thần công đặt dưới quyền giám sát của Đô Thống chế Nguyễn Văn Khiêm (Khiếm Hòa hầu) và Chánh quản cơ Hoàng Văn Cẩn, phó quản cơ Ích Văn Hiếu (Hiếu Thuận Hầu ), Phan Tấn Cẩn, Tham tri Bộ Công (Cẩn Tín hầu). Vua ban cho 4 vị tướng chỉ huy đúc súng các chức hầu có ý nghĩa: Khiếm hòa, cẩn thận, hiếu thuận, cẩn tín. Đại bác Thần công có mâm xoay nòng như pháo hiện đại. Ở trên súng có ghi rõ cách bắn như sau: Muốn bắn phải nạp 4 lớp thuốc súng. Lớp đầu 30 cân thuốc súng cộng 40 cân đất; lớp thứ hai 30 cân thuốc súng cộng 105 cân đất; lớp ba: 40 cân thuốc súng cộng 120 cân đất; lớp cuối cùng 20 cân thuốc súng để bắn trái đạn. Muốn bắn mạnh hơn thì gia tăng thuốc súng lớp thứ tư, tối đa 30 cân sẽ đạt mức công phá mạnh nhất.

Giáo sư H.Lebris cho biết: Súng này rất lợi hại cho người bắn! Cho đến thời Tự Đức, súng vẫn chưa một lần xung trận để bảo vệ Hoàng thành, mà chỉ dùng để bắn các phát súng lệnh ở Kinh Đô khi diễn ra lễ cung đình như Mừng Khánh Thọ vua, Lễ, Tết hay Tế Nam Giao… “Cửu Vị Thần Công” được trang trí rất đẹp, có thếp vàng trên súng. Người ta chạm một con rồng đang đè lên một con rồng khác buộc nó phải chạy trốn. Ngày xưa súng được đặt ở Tả Xưởng Tướng Quân (ở bên trái Ngọ Môn), chứ không phải đặt chia ra hai bên như bây giờ.

Xung quanh Cửu Vị Thần Công có nhiều huyền thoại thiêng liêng. Ngày xưa dân kinh đô Huế ai đi qua trước súng phải ngả nón cúi chào như chào một vị Thần. Tương truyền, cửu vị có thể hòa giải cho các gia đình li hôn, phù hộ cho các nhà an khang, thịnh vượng. Sử cũ chép rằng: Vua Tự Đức một hôm định đưa Cửu Vị Thần Công ra chiến trường. Quan quân đã cột ngựa rất mạnh để kéo, nhưng súng không hề nhúc nhích. Vua nổi giận viết bức thư với lời lẽ kiên quyết, cho quan triều đem đọc trước súng Thần Công: “Nếu Ngài không chịu tham chiến thì đích thân Trẫm sẽ đến phạt trượng và Ngài sẽ mất hết chức tước”. Sau khi tuyên đọc thư Hoàng Thượng, tự nhiên ngựa kéo súng bỗng rất nhẹ nhàng. Có nhà thơ dân gian đã viết thơ buồn về Cửu Vị Thần Công, đại ý: Hỡi Thần Công, lẽ nào Ngài chịu để đánh bại dễ dàng? Không! Ngài chỉ ngủ dưỡng sức để thức dậy biểu dương sức mạnh. Thật ra dưới triều Tự Đức cũng có đúc 9 khẩu súng Thần Công khác giống với “Cửu Vị Thần Công” nhưng nhỏ hơn chút ít đặt ở bên phải Ngọ Môn. 9 khẩu súng này được điều vào tham chiến ở Gia Định, Sơn Trà (Đà Nẵng), Thuận An (Huế). Còn các khẩu đúc thời Gia Long vẫn đặt ở chỗ cũ Tả Xưởng Tướng Quân cho đến bây giờ, chưa một lần phát hỏa đánh quân xâm lược...

Cửu Vị Thần Công đến nay vẫn uy nghi trước kinh thành Huế, là một phần Di sản thế giới thu hút khách du lịch, là chứng tích lịch sử một thời, đồng thời tượng trưng cho tài nghệ đúc đồng điêu luyện của người Việt Nam đầu thế kỷ XIX.

Ngô Minh
____

Cận cảnh những khẩu súng thần công trứ danh của Cố đô Huế

Những khẩu súng thần công là một phần rất quan trọng trong kho tàng cổ vật đồ sộ của Cố đô Huế.

Nói đến súng thần công ở Huế, trước hết phải nói về Cửu Vị Thần Công. Đây là 9 khẩu thần công được vua Gia Long cho đúc sau khi lên ngôi làm vật chứng cho chiến thắng trước quân Tây Sơn. Việc đúc súng bắt đầu từ năm 1803 và hoàn thành vào năm 1804.

Mỗi khẩu trong Cửu vị thần công dài 5,1 m và nặng khoảng 17.000 cân (10.000 tấn). Thân súng được chạm trổ hoa văn cực kỳ công phu và tỉ mỉ. Tất cả chín khẩu đều được phong "Thần Oai vô địch thượng tướng quân".

Bên cạnh giá trị lịch sử, cửu vị thần công thực sự là một kiệt tác của nghệ thuật chế tác đồ đồng thời nhà Nguyễn.

Trước Phu Văn Lâu của kinh thành Huế cũng có hai khẩu súng thần công cổ được đặt đối xứng với nhau. Đây là hình ảnh quen thuộc gắn với nhiều thế hệ người dân Cố đô.

Nằm trong Hoàng thành Huế, Bảo tàng Cổ vật Cung đình Huế xưa kia vốn là cung điện Long An. Đây là nơi lưu giữ một bộ sưu tập súng thần công rất đặc sắc.

Trong số này, đáng chú ý là ba khẩu thần công xuất xứ Hà Lan. Khẩu đầu tiên được Công ty Đông Ấn Hà Lam cho đúc năm 1640 làm quà tặng cho chúa Trịnh ở Đàng Ngoài. Trên súng vừa có hoa văn kiểu Việt Nam, vừa có hoa văn của Hà Lan.

Khẩu thứ hai đúc năm 1661, được chúa Trịnh mua lại từ thương thuyền của Công ty Đông Ấn Hà Lan.

Khẩu thứ ba do chúa Trịnh đặt người Hà Lan làm năm 1677 - 1678. Đây là những khẩu thần công cổ xưa nhất Việt Nam, có thể là hình mẫu để cho các triều đại phong kiến Việt Nam chế tạo súng thần công sau này.

Một khẩu thần công thời Minh Mạng được trưng bày tại Bảo tàng Cổ vật Cung đình Huế.

Súng thần công đời vua Gia Long.

Một số mẫu súng khác của nhà Nguyễn được trưng bày tại Bảo tàng Cổ vật Cung đình Huế.

Quốc Lê

Cửu vị Thần công được di dời vào vị trí mới, do phương tiện lạc hậu nên việc di chuyển những khẩu trọng pháo nặng tới 17 tấn này là cả một quá trình gian nan.

.

1972 - "Cửu vị thần công" Huế
(Photo by HABANS Patrice/Paris Match via Getty Images)