Người không mặt

 

Nhà văn Phạm Hải Anh

Phạm Hải Anh là một nhà văn ngôn ngữ văn học có “bề dày văn hoá”. Về năng khiếu tiếng Việt không thua gì Ðỗ Chu, Nguyễn Huy Thiệp, nữ tác giả trẻ này (sinh 1970) có ưu thế là khá thành thạo hai ngoại ngữ phương Tây (tiếng Anh, tiếng Hà Lan) và có chữ Hán (đã từng dạy văn học Trung Quốc tại khoa Ngữ văn Ðại học Sư phạm Hà nội 1991-1998). Nếu như Nguyễn Huy Thiệp là ngôi sao sáng trôi qua bầu trời Văn học Việt Nam hai thập kỷ cuối thế kỷ XX thì Phạm Hải Anh là tinh cầu tháp thoáng mới mọc đâu đó phía chân trời buổi bình minh của thế kỷ XXI. Một đặc điểm của văn học nước ta những thập kỷ gần đây là những tác giả, tác phẩm hoặc trực tiếp hoặc cạnh khoé động chạm đến những vấn đề chính trị, xã hội gai góc thường dễ nổi lên trước công luận. Phạm Hải Anh chẳng mấy quan tâm đến những vấn đề này và cách viết này. Những tác phẩm của chị không nổi lên như một “hiện tượng” văn học, nhưng với ngôn ngữ văn học “có bề dày văn hoá” chúng có cơ đứng được và chắc là vẫn còn lạỉ những năm tháng sau này. (Hoàng Ngọc Hiến)

 

Người không mặt

Phạm Hải Anh

Góc thành cổ ấy vắng người qua lại. Bức tường rêu xanh xám, ẩm mốc ngay cả trong những ngày nắng to. Nép vào bóng râm ẩm tối của nó là một quán sách đìu hiu, dăm kệ sách ố cũ, như để trang trí hơn là bán. Toàn sách cổ. Mỗi lần một quyển sách rời khỏi kệ theo tay người khác, ánh mắt đã bạc của ông già chủ quán trầm xuống như thể nuối tiếc. Nắng chẳng bao giờ rọi đến bóng tối trong quán sách, nơi thảng hoặc vẳng ra tiếng ho khúc khắc. Nhưng ngay cả âm thanh ấy cũng thường tắc nghẹn, như thể ông già hoảng hốt vì tiếng ho của chính mình.

Năm ấy trời mưa rả rích. Những tiếng ho từ quán sách vẳng ra dồn hơn, thảng thốt trong bóng tối và cái lạnh căm căm của tháng chạp. Cho đến một buổi sáng, trời vẫn sầm xì mưa nhưng góc thành cổ như được nhuộm trong ánh sáng lung linh toả ra từ quán sách. Rêu phong trên tường thành đổi màu xanh nõn, mềm mướt tựa nhung gấm. Trước quán sách, mưa đan thành tấm rèm bạc lóng lánh, và trên kệ, những gáy sách cũ kỹ vụt tươi màu. Người đứng bán sách hôm ấy không phải ông già mà là cô con gái.

Chỉ trong một ngày, số sách bán được bằng cả năm. Nhưng ông già lại hoảng hốt. Ông gọi con gái đến bên giường, nhìn đăm đăm vào gương mặt cô. Giọng ông khàn đi, khó nhọc:

"Con bán được nhiều sách lắm phải không?"

"Thưa cha vâng ạ."

"Cha không mừng mà lo lắm... Con có biết vì sao không?"

"Con không biết, thưa cha...?"

"Con có biết vì sao bấy lâu nay cha giấu con, không để người ngoài thấy mặt không?"

Cô gái run rẩy. Từ trong bóng tối, cặp mắt ông già vẫn căng thẳng không rời cô. Một nỗi khiếp sợ mơ hồ dâng lên. Ông già thở dài, chỉ tay vào góc phòng:

"Con hãy mở cái rương kia và lấy tấm gương ra cho cha... Được rồi, bây giờ cha cho phép con soi mặt vào đó."

Cô gái thận trọng nâng tấm gương lên..., và không kìm được tiếng kêu. Từ trong gương nhìn cô là một gương mặt thiên thần! Giữa hình phản chiếu của những đồ đạc cũ kỹ, nghèo nàn, gương mặt ấy như toả sáng thanh khiết. Vẻ đẹp huyền hoặc, mong manh của nụ quỳnh trắng tuyết đang run rẩy tách cánh đầu tiên... Giọng nói âu lo của ông già làm cô bừng tỉnh:

"Con ơi, gương mặt con là gia bảo của nhà ta. Nếu khéo giữ giá thì đời cha con mình có thể trông cậy vào đấy. Nhưng cha già yếu bệnh tật, lại nghèo, không sức gì gìn giữ nổi. Thôi từ mai, con lại ở nhà, việc hàng quán để cha lo."

Nhưng ông già không gượng dậy nổi. Ông lại bàn với con gái:

"Quán sách cần người trông nom, con đi làm cũng được, nhưng phải để mặt ở nhà cha giữ. Khi nào thật cần hãy lấy ra dùng. Như thế lỡ con có sơ sẩy cũng không sợ mất mặt, vừa an toàn, mà mặt đẹp lại không bị bụi bậm làm vấy bẩn đi."

Hôm sau, cô gái buồn rầu để cha tháo mặt cất vào rương. Ông già cẩn thận lót đáy rương bằng vải thật mềm, lại mua chiếc khoá đồng lớn, khoá chắc.

Cô gái đứng bán sách. Quầy sách vốn đã vắng lại càng vắng hơn xưa. Cô gái giấu mình đúng chỗ ông già vẫn thường ngồi. Khuôn mặt cô giờ là một khoảng trống trần trụi. Không còn những ánh mắt khát khao ngưỡng mộ. Người ta đi lướt qua cô thờ ơ. Quầy sách bốn mùa âm u tối. Nhưng trong bóng tối, người ta không cần dùng tới mặt... Đêm đến, ông già ngủ ngon hơn vì không phải lo giữ mặt cho con gái. Nhưng cô gái không tài nào ngủ ngay được. Cô rón rén lấy chìa khoá mở rương, soi đèn say sưa ngắm gương mặt ngủ yên trong đó. Những buồn tủi trong ngày tan đi khi cô tận mắt thấy gương mặt chính mình, trong trắng không vương chút bụi trần, đẹp không gì sánh nổi!

... Một lần, run rẩy trước sắc đẹp của chính mình, cô gái sơ ý để rớt tàn lửa xuống đáy rương. Chiếc rương bùng cháy. Gương mặt đẹp trong phút chốc bị thiêu thành tro tàn.

Cô gái thành người không mặt thật sự. Những mụ đàn bà mặt rỗ chằng chịt, mắt lé, mũi tẹt... đi ngang cô nhổ nước bọt khinh bỉ: "Khiếp! Đồ mặt rỗng!". Những bà già có con trai lớn nhìn cô thương hại: "Đã nghèo, có cái mặt cũng không giữ nổi!" Ông già đau đớn an ủi con gái:

"Thôi con ạ. Không có mặt còn hơn có cái mặt bẩn thỉu, bất thành nhân dạng." Cô gái im lặng. Trùm lên hai bố con là nỗi hối tiếc đau đớn. Giá cô đã có đủ can đảm để mang gương mặt mình trong đời!

Cô gái đan một chiếc khăn quàng đen rộng, che khuôn mặt rỗng. Cô vẫn đi làm chăm chỉ, ít nói, không ai biết cô nghĩ gì. Đêm, cô thức khuya hơn. Chỉ ông già biết rằng trong bóng tối, bao lần cô tuyệt vọng lấy bút tô lại khuôn mặt mình. Nhưng hoài công. Nước mắt làm trôi những nất màu nhoè nhoẹt. Những cái mặt giả chỉ làm cô vướng víu, thất vọng thêm. Giờ thì cô khao khát có một bộ mặt của riêng mình, xấu xí cũng được nhưng đừng rỗng không như thế!

Cô gái không biết rằng có một người chẳng câu nệ cô có mặt hay không. Đó là một hoạ sĩ chuyên vẽ chân dung. Một tay anh đã vẽ không biết bao nhiêu mặt người đủ loại. Tiền bán tranh cũng đủ sống, và anh cũng có chút tiếng tăm. Nhưng hoạ sĩ thuờng bị ám ảnh bởi một cơn ác mộng. Trong mơ, những mặt người đủ kiểu vây lấy anh. Chúng nhảy nhót trên các giá gỗ cứng đờ rồi bất chợt đưa tay gỗ lên vuốt mặt. Từng cái mặt rơi lả tả, chỉ còn lại khung rỗng với hai hốc mắt trắng toát nhìn anh. Hoạ sĩ cuống quít tô đi vẽ lại, nhưng nét bút cứ trượt đi, nhoè nhoẹt. Anh quăng bút, ứa nước mắt. Chẳng thể làm gì được với đám mặt nạ này. Phải đi tìm thôi, một khuôn mặt mới, thật sự có hồn người!

Rồi bỗng nhiên, hoạ sĩ gặp cô gái. Cô có gương mặt giống như trong cơn ác mộng của anh: trần trụi đến rỗng không. Chỉ khác là cô không đeo mặt nạ để che nó đi. Điều đó làm hoạ sĩ ngạc nhiên, để ý. Dần dà, anh phát hiện ở cô-gái-không-mặt bao vẻ đẹp mà những người-có-mặt không có. Hoạ sĩ lại nằm mơ. Những giấc mơ về khuôn mặt rỗng trơ trụi, nhưng ẩn sau đó mơ hồ có một cái gì. Anh muốn đến gặp cô gái nhiều hơn. Nhưng khổ thay, mỗi lần thử nói chuyện, những lời nói của anh cứ trượt đi trên khuôn mặt rỗng, chẳng thu được chút biểu cảm nào. Hoạ sĩ bỏ đi...

Để tìm cho cô gái một khuôn mặt xứng hợp! Hoạ sĩ lang thang khắp nơi, tìm ra bao nhiêu là khuôn mặt. Này là bộ mặt phì nộn, cười toe toét treo ở hàng ăn. Này là bộ mặt đã được tỉa tót cho đẹp, có cặp mắt đa tình và nụ cươi lơi lả bán sẵn ở cửa hàng mặt lớn nhất trong thành phố. Trên một đỉnh núi cao hoang sơ, anh bắt gặp một bộ mặt hồn nhiên như đoá hoa rừng đang khúc khích cười. Nó rất dễ thương, nhưng vẫn chưa hợp với cô gái của anh. Và những bộ mặt dầy đóng dấu chất lượng, mặt rỗ giảm giá, mặt trái xoan hợp mốt, mặt điềm đạm tóc xoăn, mặt trán hói uyên bác... Cả những bộ mặt chuột kẹp với hai mắt lạc hết tinh thần bị vứt ở hàng đồng nát... Nhưng chưa hề thấy khuôn mặt mà anh cố công tìm kiếm.

Một đêm trăng ló, hoạ sĩ lấy bút vẽ gương mặt anh hằng khao khát. Nét mộng mơ, nét đắng cay, nét đợi chờ rồi nét yêu thương... Khi nhát bút cuối cùng dừng lại, hoạ sĩ bỗng sững sờ. Trước mắt anh là một khuôn mặt cực kỳ sống động, đẹp lạ lùng. Anh quyết định đem mặt về tặng lại cho cô gái.

Cô gái đeo thử khuôn mặt mới được làm từ những bền bỉ đợi chờ lâu đến thế của cô và từ tấm lòng tha thiết đến thế của hoạ sĩ. Nó vừa khít. Cô biết rằng mình sẽ không bao giờ đánh mất nó nữa. Đôi mắt nhung của cô làm anh ngây ngất. Bây giờ thì anh có thể nhìn sâu vào mắt cô và nói một điều...

Nhưng có thể đó chỉ là giấc mơ của chàng hoạ sĩ .