17. Giả mẫu: đứa trẻ bất chấp và thiên vị

 

Giả mẫu (phần 2): đứa trẻ bất chấp và thiên vị 

Anh Nguyễn

(Tiếp theo phần 1)

Trong bài trước chúng ta đặt câu hỏi: Dựa vào đâu để nói rằng Giả mẫu vẫn giữ tính cách trẻ con?

Thứ nhất, Tào Tuyết Cần đã tóm lược tính cách Giả mẫu một cách chính xác: “Giả mẫu tuy có tuổi, nhưng vẫn thích các cuộc vui”. Đọc Hồng Lâu Mộng là thấy rõ Giả mẫu hầu như luôn là người khởi xướng các buổi liên hoan, tiệc tùng, xướng ca,… Bà thích tụ họp đông người, nếu không “đánh bài với vợ bọn quản gia,” thì cũng lịch kịch dẫn mọi người đi thăm các cháu gái, thăm bà dì, thăm cô Diệu Ngọc,…

Ưa xôm tụ, sợ cô đơn là tính cách thường thấy ở người già, nhưng trong cái ham vui của Giả mẫu còn có sự tùy hứng và vô tư của trẻ thơ. Quý phi Nguyên Xuân gửi về nhà câu đố đèn ngày Nguyên tiêu, Giả mẫu cũng sai làm gấp một cái đèn lồng to đẹp để mở hội, lại bày chè thơm, quả tươi, đồ chơi làm phần thưởng. Thấy Bảo Cầm mặc áo đỏ đứng cạnh hoa mai lộng lẫy quá, bà lập tức ra lệnh cho Tích Xuân phải họa lại cảnh tượng đó bằng được, để cô cháu thừ ra chẳng biết vẽ sao. Nhân dịp cây hải đường trổ hoa trái mùa, bà đòi bày tiệc thưởng hoa dù cảnh nhà đang khó khăn. Ngay cả khi gia đình đã lụn bại đến cùng kiệt, bà vẫn khăng khăng tổ chức sinh nhật cho cháu dâu là Bảo Thoa, và giận dỗi khi mọi người tỏ vẻ buồn! Như một đứa trẻ hay đòi hỏi, Giả mẫu muốn tất cả những ước muốn (nhiều khi là ích kỉ của bà) được thực thi, bất chấp hoàn cảnh thực tế có cho phép hay không.

                                       Một buổi xem hát của Giả mẫu cùng con cháu

Thứ hai, Giả mẫu lớn tuổi song cách bà đối xử với con cháu lại không công bằng như một người từng trải lẽ ra phải thế. Có con yêu, con ghét cũng là thường tình, song Giả mẫu dường như không buồn giấu giếm sự thiên vị của mình. Khi bà cưng ai (Bảo Ngọc, Tương Vân, Bảo Thoa,…) thì đối xử với họ như thiên thần, khi bà hắt hủi ai thì người đó phải chịu ấm ức. Sự lệch lạc trong cách Giả mẫu chia sẻ tình cảm không qua mắt được các nhân vật trong Hồng Lâu Mộng. Cô nàng Phượng Thư cũng ỷ mình được Giả mẫu yêu chiều nên mới có thể pha trò trêu bà, mặc dù trong sự đùa cợt có hàm ý nói Giả mẫu biệt đãi Bảo Ngọc:

– Bà làm lễ sinh nhật cho các cháu, thế nào không được, còn ai dám nói? Nhưng bà lại sửa cả tiệc rượu nữa kia à? Muốn cho bữa tiệc vừa vui vừa nhộn, bà cũng nên bỏ ra một số tiền nữa! Nay chỉ trơ có hai mươi lạng bạc mốc meo này chi vào tiệc rượu, ý chừng bà muốn bắt các cháu phải bù nữa chăng? Nếu quả không có tiền đã đành, nhưng vàng bạc, thoi tròn, thoi dài, để phũng cả đáy hòm, chỉ tội làm phiền cho các cháu. Bà thử nghĩ xem, ai chẳng là cháu? Sau này chẳng lẽ chỉ có một mình chú Bảo rước bà lên Ngũ Đài Sơn thôi à? Sao cái gì bà cũng ki cóp để dành cho chú ấy! Chúng cháu tuy không đáng được dùng của này, nhưng bà cũng không nên làm rầy chúng cháu. Món tiền này liệu có đủ sửa tiệc rượu và bày trò chơi không?

Thế nhưng đối với ông cả Giả Xá thì khác. Mẹ yêu em trai Giả Chính hơn ông ta, lại yêu con trai Giả Chính (Bảo Ngọc) hơn con trai ông ta (Giả Liễn). Sự uất ức của Giả Xá được giấu rất kín, thậm chí chưa chắc Giả Xá đã dám tự thừa nhận với bản thân. Người đọc chỉ thấy nỗi niềm của Giả Xá được hé lộ qua câu chuyện vui ông ta kể nhân một buổi tiệc:

– Một nhà có một đứa con rất là hiếu thuận. Không may bà mẹ bị bệnh, tìm thầy chạy thuốc các nơi không được. Người con mời ngay một bà biết châm cứu đến. Bà này không biết xem mạch, chỉ bảo là bệnh tâm hỏa, châm một mũi là khỏi thôi. Người con sợ quá, hỏi: “Tim mà gặp phải sắt thì chết, châm thế nào được?” Bà lang nói: “Không cần phải châm vào tim, chỉ châm vào bên hông là được rồi”. Người con nói: “Hông cách tim xa, châm vào đó khỏi thế nào được?” Bà lang nói: “Không việc gì đâu. Anh không biết thiên hạ làm bố mẹ, nhiều tim rất là thiên lệch.”

Mọi người nghe nói đều cười lên. Giả mẫu cũng phải uống nửa chén rượu, ngồi một lúc rồi cười bảo:

– Nếu ta được bà lang ấy châm cho một cái thì cũng tốt đấy.

Giả Xá nghe vậy, biết là mình nói sỗ sàng để Giả mẫu nghi ngờ, liền đứng dậy cười, dâng chén mời Giả mẫu rồi nói lảng sang chuyện khác. Giả mẫu cũng không tiện nhắc, lại làm luôn tửu lệnh.

A hoàn Uyên Ương cắt tóc vì không muốn làm nàng hầu cho ông cả Giả Xá. Vốn đã không ưa đứa con trai này, Giả mẫu vì việc này lại càng lạnh lùng với ông ta hơn

Đối với Đại Ngọc thì còn bi kịch hơn thế, bởi khi mới về nhà họ Giả nàng được Giả mẫu vô cùng thương yêu. Chính truyện đã viết:

Nay nói Lâm Đại Ngọc từ khi đến phủ Vinh, được Giả mẫu thương yêu muôn phần, ăn ở đi đứng, nhất nhất đều như Bảo Ngọc, ngay Nghênh Xuân, Thám Xuân, Tích Xuân cũng không bằng.

Lần đầu Đại Ngọc gặp bà ngoại, được cưng chiều xiết bao

Thế nhưng vật đổi sao dời, Đại Ngọc dần rớt khỏi vị trí được cưng chiều trong tim Giả mẫu. Giả mẫu không thẳng thắn hắt hủi cô cháu gái, nhưng thái độ lạnh lùng, xa cách của bà đủ khiến tâm hồn nhạy cảm của Đại Ngọc rỉ máu. Đại Ngọc lại càng không thốt ra nửa lời oán trách, nhưng nỗi ê chề, tủi hổ chất chứa trong tâm nàng không có chỗ giải toả đã hóa thành một cơn ác mộng, khiến cho người đọc không khỏi xót xa thương cảm:

Đại Ngọc vội vàng qùy xuống, ôm lấy chân Giả mẫu mà nói:

– Bà cứu cháu với! Về Nam thì chết cháu cũng không về. Vả lại đó là kế mẫu không phải mẹ đẻ cháu. Cháu xin ở đây với bà thôi.

Nhưng thấy Giả mẫu mặt mày lạnh lùng cười nói:

– Cái đó không can gì đến ta.

Đại Ngọc khóc nói:

– Bà ơi, sao lại thế?

– Làm vợ kế cũng tốt, lại được thêm một bộ đồ nữ trang.

– Cháu ở đây với bà, quyết không tiêu pha quá đáng đâu, chỉ xin bà cứu cháu.

– Không ăn thua đâu! Làm con gái nhất định là phải đi lấy chồng, cháu còn bé không biết đấy thôi, không thể ở đây mãi được đâu cháu ạ.

– Cháu ở đây tình nguyện làm người con hầu làm lấy mà ăn, cũng cứ vui lòng, xin bà làm chủ cho.

Thấy Giả mẫu không nói gì cả. Đại Ngọc lại ôm lấy Giả mẫu mà khóc:

– Bà ơi xưa nay bà rất từ bi, lại rất yêu cháu, sao đến khi nguy cấp bà lại bỏ cháu đi như thế? Cháu tuy là cháu ngoại bà, đã cách một tầng, nhưng mẹ cháu là con đẻ của bà, bà nghĩ đến mẹ cháu xin bà bênh vực cho cháu với.

Đại Ngọc vừa nói vừa đâm đầu vào lòng Giả mẫu, khóc lóc thảm thiết. Nghe Giả mẫu gọi: “Uyên Ương, mày đưa cô đi nghỉ, nó quấy tao mệt quá”.

Lần cuối Giả mẫu gặp Đại Ngọc trước khi nàng qua đời, khi nàng bộc bạch “bà thật hoài công thương cháu,” Giả mẫu tỏ ra vô cùng khó chịu

Vậy thì nhà họ Giả có một bà cụ thích vui chơi hội họp, trong đám con cháu có thiên vị đứa này đứa kia, đôi lúc còn trẻ trung yêu đời đến mức “chọn một cành cúc đỏ cài lên mái tóc” (hồi 40.) Xét cho cùng, đấy cũng không phải bi kịch gì lớn lắm. Vấn đề của gia đình này nằm ở chỗ: từ ông trưởng tộc cho đến đứa hầu, đều răm rắp làm theo mọi ý nguyện của bà. Mọi ý muốn to nhỏ của bà đều được coi là thánh chỉ. Nói có sách mách có chứng, tôi có thể chỉ ra vô số trường hợp Giả mẫu được o bế chiều chuộng như một “Lão phật gia.”

Giả mẫu hỏi Bảo Thoa thích nghe vở hát gì? Muốn ăn thức ăn gì? Bảo Thoa vốn biết Giả mẫu tuổi già, thích nghe những vở hát vui nhộn, thích ăn những đồ ăn nhừ, ngọt, liền chọn cái gì Giả mẫu thường thích, kể ra một lượt. Giả mẫu lại càng vui.

Khi chấm vở, Giả mẫu bảo Bảo Thoa chấm. Từ chối mãi không được, Bảo Thoa đành phải chấm một hồi trong vở Tây Du Ký. Giả mẫu vui lắm, lại bảo Phượng Thự. Phượng Thư biết Giả mẫu thích vui, thích cười đùa, nên chấm ngay vở “Lưu Nhị đương ỳ”. Giả mẫu lại càng vui.

Giả mẫu đã già, nhưng sở thích “vở hát vui nhộn, ăn đồ nhừ ngọt” của bà rõ ràng là ám chỉ cho tính cách trẻ thơ. Bảo Thoa tính tình khôn ngoan đã sớm nắm rõ điều này, đó là lý do nàng dễ dàng chiếm được cảm tình Giả mẫu, trở thành một ứng cử viên nặng ký cho ngôi vị nguyên phối của Bảo Ngọc.

Giả Chính vội cười:

– Vâng, xin chịu phạt; nếu đoán đúng, xin bà thưởng cho.

– Cái ấy cố nhiên.

Rồi giả mẫu đọc luôn:

– Con khỉ lơ lửng bám trên cành (Đố tên một thứ quả).

Giả Chính biết ngay là quả vải, nhưng cố ý đoán sai, để chịu phạt mấy thứ rồi mới đoán đúng. Giả mẫu lại thưởng cho mấy thứ. Sau Giả Chính lại đọc một câu đố để Giả mẫu đoán:

– Mình thì vuông vắn, chất thì cứng rắn, tuy không biết nói, trả lời đúng đắn. (Đố một thứ đồ dùng).

Ông ta đọc xong, rồi khẽ bảo Bảo Ngọc. Bảo Ngọc biết ý, khẽ đến gà Giả mẫu. Giả mẫu nghĩ một lúc cho là đúng, liền nói:

– Đó là cái nghiên.

Giả Chính cười nói:

– Bà đoán một lần đúng ngay.

Rồi quay lại bảo đem đồ mừng đến. Bọn hầu vâng lời mang hết khay lớn, khay nhỏ lên. Giả mẫu xem từng cái một, đều là đồ mới đẹp, để dùng vào ngày hội hoa đăng cả, trong bụng rất vui.

Đây là một đoạn đặc biệt thú vị. Chỉ là một trò đố vui giữa người nhà thôi mà đã lắm trò giả vờ như vậy! Xuất phát từ lòng hiếu thảo, Giả Chính đã vô tình đối xử với Giả mẫu như một đứa trẻ cần được che chở, lại lôi kéo cả Bảo Ngọc vào. Hành vi bợ đỡ Giả mẫu rõ ràng có tính chất “cha truyền con nối,” nên không có gì lạ khi nó bao trùm luôn cả câu chuyện. Qua sự kiện này, việc người nhà họ Giả bao che, giấu giếm, lừa dối Giả mẫu khi gia cảnh suy sụp không còn đáng ngạc nhiên nữa. Đến tận khi gia tộc gặp cảnh kiệt cùng nhất, Giả mẫu mới ngỡ ngàng:

Giả mẫu thấy chức tước của cha ông để lại bị cách mất, con cháu đang bị giam, chờ ngày tra hỏi. Hình phu nhân và Vưu thị đêm ngày khóc lóc. Phượng Thư bệnh tình nguy cấp, tuy có Bảo Ngọc, Bảo Thoa ở bên cạnh, nhưng chỉ có thể khuyên giải chứ không thể chia nỗi lo âu được. Vì thế, đêm ngày phiền muộn, lo trước nghĩ sau, nước mắt không bao giờ khô.

[…]

Giả mẫu nghe nói hoảng hốt, chảy nước mắt, và nói:

– Làm sao thế? Nhà mình mà đến nông nỗi ấy à. Ta tuy chưa từng trải, nhưng nghĩ bên nhà ta ngày trước so với bên này còn hơn gấp mười. Cũng chỉ vì lo tô điểm hảo bộ mặt bề ngoài, nên sau mấy năm không xảy ra việc như ở bên này. Nhưng cũng đã suy sụp. Không đầy hai năm là sạch cả! Theo như anh nói, thì nhà mình không thể chèo chống được một vài năm nữa à.

        Giả mẫu thắp hương giữa sân, cầu trời khấn Phật cho nhà họ Giả tai qua nạn khỏi.

  *

(Còn tiếp)