ĐAU NHƯ CẮT RUỘT

 

Khổng Minh gạt lệ chém Mã Tắc

Tập thứ ba mươi chín: ĐAU NHƯ CẮT RUỘT

Tác giả Dịch Trung Thiên

 

Lý Nghiêm bị phế truất còn là một nghi án, thì cái chết của Mã Tắc cũng là một câu đố. Tam quốc chí có ba cách ghi chép lúc Mã Tắc thất thế; lịch sử cũng có ý kiến khác nhau về việc Gia Cát Lượng “gạt lệ chém Mã Tắc”. Vậy, vì sao Gia Cát Lượng phải thẳng tay trừng trị Mã Tắc và vì sao còn phải rơi lệ? Ngoài việc quân kỷ nghiêm minh, chấp pháp như sơn, đằng sau việc Gia Cát Lượng “giết Tắc để tạ chúng” liệu còn có điều gì khó nói, không muốn cho mọi người hay?

 

 

Tập trước chúng ta nói Lý Nghiêm bị phế, tập này nói đến cái chết của Mã Tắc.

 

 

Ở Trung Quốc nhà nhà người người đều biết chuyện của Mã Tắc. Diễn nghĩa có Gạt lệ chém Mã Tắc, kinh kịch có Mất Nhai Đình, Không Thành Kế, Chém Mã Tắc, gọi chung là Thất Không Trảm, là những vở diễn để đời. Không kể là tiểu thuyết hay vở diễn, về mặt nghệ thuật đều hết sức tinh tế. Nhưng nếu muốn nói rõ về chân tướng lại là việc hết sức khó khăn. Như sau bại trận ở Nhai Đình, Mã Tắc sống hay chết cũng không nói được rõ ràng. Chúng ta đều biết, trong Tam quốc chí không có truyện về Mã Tắc. Chỉ có thể qua truyện của người khác mà biết về kết cục của Mã Tắc, những ghi chép liên quan trong Tam quốc chí lại không thống nhất. Gia Cát Lượng truyện nói: sau khi đưa quân về Hán Trung, Gia Cát Lượng đã “giết Tắc để tạ chúng”. Vương Bình truyện cũng nói “Thừa tướng Lượng giết luôn Mã Tắc”. Theo đó, chính Gia Cát Lượng đã giết Mã Tắc. Mã Lương truyện lại nói: “Lượng, quân không tiến được, phải lui về Hán Trung, Tắc bị giam vào ngục và chết, Lượng đã rơi lệ”. Như vậy Mã Tắc bị hạ ngục và chết trong ngục. Cách nói trong Hướng Lãng truyện còn khác hơn, “Tắc bỏ trốn, Lãng biết nhưng không nói, Lượng bực bội, cho miễn quan Lãng trả về Thành Đô”. Theo đây thì Mã Tắc đã chạy, liên lụy tới bạn thân, Lãng bị bãi quan. Cùng là một người (Trần Thọ), cùng là một cuốn sách (Tam quốc chí) với ba cách nói khác nhau. Xem thế mới biết ghi chép sử sách là việc khó khăn.

 

 

Vậy, cuối cùng thì Mã Tắc thế nào? Trốn chạy, bị giết hay chết ở trong ngục?

 

 

Theo tôi, Mã Tắc bị giết. Bởi vì những điều ghi trong Gia Cát Lượng truyện là đúng, hơn nữa cách nói trong ba truyện khác cũng có thể thống nhất. Trên thực tế, “giết Tắc để tạ chúng”, cũng có thể là phán xử tử hình, không nhất thiết phải làm rõ thân phận, trói giải ra hình trường, chém đầu thị chúng. Như vậy, coi như đã rõ. Ví như có người cho rằng sự việc phải như thế này: Gia Cát Lượng phán xử Mã Tắc tội chết (giết Tắc để tạ chúng), Mã Tắc biết tin đã trốn chạy, nhưng lại bị bắt giam vào ngục và chưa kịp chấp hành án thì đã chết (hạ ngục và đã chết). Tôi thấy khả năng này không nhiều. Vì theo chú dẫn Tương Dương ký của Bùi Tùng Chi trong Tam quốc chí - Mã Lương truyện, trước lúc lâm chung, Mã Tắc từng có thư gửi Gia Cát Lượng, nói: Minh công đối xử với Mã Tắc như đối xử với con đẻ của mình, Mã Tắc tôn kính minh công như với cha mình. Vì vậy xin minh công xử trí Mã Tắc như Đại Thuấn xử trí Cổn bất lực về trị thủy (mong được như Cổn đã có công với Vũ), để không phụ ân tình sâu nặng cha con (khiến cho quan hệ lúc sinh thời không mất đi). Như vậy, Mã Tắc coi như đã chết và không ân hận (Tắc tuy chết nhưng không hận dưới mồ). Thái độ của Mã Tắc là vậy, sao có thể trốn chạy để bị bắt lại?

 

 

Có điều, không có nhiều khả năng Mã Tắc đã bỏ trốn sau khi bị bắt, nhưng không có nghĩa Mã Tắc không chạy. Vì có khả năng đã bỏ chạy trước khi bị bắt. Mọi người nghĩ xem, Mã Tắc đã viết bức thư này vào lúc nào? Trong Tương Dương ký ghi trước lúc “lâm chung”, cũng tức là sau khi bị giam vào ngục, bị xử tử hình. Trước đó, là tướng bại trận, có thể xuất phát từ bản năng đã bỏ chạy. Nhìn lại, sự việc có thể là thế này: Sau khi để mất Nhai Đình, Mã Tắc đã bỏ trốn (Tắc trốn chạy), nhưng về sau lại bị bắt, hoặc ra đầu thú. Mã Tắc tự biết không thể thoát tội, mới có thư lên thừa tướng ( mong được như Cổn đã có công với Vũ). Gia Cát Lượng theo phép đã tuyên bố xử Tắc tội chết để tạ lỗi quốc dân (giết Tắc để tạ chúng). Có điều, lệnh chưa thi hành, Mã Tắc đã chết ở trong ngục (hạ ngục và chết).

 

 

Suy đoán như vậy có phần hợp ý hơn so với cách nói trước, cũng tạm coi là xong. Đương nhiên, ở đây vẫn còn thiếu một số tình tiết, như Mã Tắc bị bắt hay ra đầu thú, không có tài liệu cho hay. Mã Tắc chạy trốn trước khi bị bắt hay sau đó, cũng không xác định được. Nhưng bất kể là thế nào, Gia Cát Lượng phán xử tử hình, chừng như là sự thực. Điều này đã có bằng chứng, vẫn theo Tương Dương ký, sau khi Mã Tắc chết, Tưởng Uyển đến Hán Trung nói với Gia Cát Lượng, lúc này thiên hạ chưa thực ổn định, là lúc cần người. Lúc này, giết một người kiệt xuất như vậy, thật đáng tiếc (thiên hạ chưa định giết người trí mưu, tiếc thay). Sau khi nghe mấy lời của Tưởng Uyển, Gia Cát Lượng đã rơi lệ kể ra nhiều lý do khiến phải giết Mã Tắc! Nếu Gia Cát Lượng không giết Mã Tắc thì sao phải giải thích nhiều như vậy. Từ đó thấy rõ, dù là chết ngoài pháp trường hay chết trong ngục, đều do Cát Lượng xử Mã Tắc tội chết. Vì vậy, trong Gia Cát Lượng truyện mới nói, Gia Cát Lượng “giết Tắc để tạ chúng”, Vương Bình truyện nói là “thừa tướng Lượng đã giết Mã Tắc”. Vì vậy, nếu không cần đi vào những vấn đề hóc búa không đâu thì cách nói “gạt lệ chém Mã Tắc” hoàn toàn có thể tin được.

 

 

Từ đây lại có hai vấn đề khác. Một, Mã Tắc có đáng phải chết không? Hai, Gia Cát Lượng muốn giết không?

 

 

Nói tới có đáng phải chết không. Trước lúc đó đã có nhiều tranh luận, về sau mỗi người nói một kiểu. Tưởng Uyển cho là không nên giết. Nhà sử học Tập Tạc Xỉ thời Đông Tấn đã có bài viết khá dài, thậm chí còn cho rằng Gia Cát Lượng không thể thắng được Tào ngụy, nguyên nhân là ở đây (Gia Cát Lượng không thể chiếm được thượng quốc, không dễ chút nào). Tập Tạc Xỉ nói, Thục Hán vốn bé nhỏ (một vùng hẻo lánh), rất ít nhân tài (ít người tài như thượng quốc), nhưng lại “giết người tuấn kiệt”! Dùng người như vậy, muốn thành sự nghiệp, chẳng phải khó sao)? Vì vậy Tạp Tạc Xỉ nói, đối xử với Mã Tắc như vậy, Gia Cát Lượng thực không phải là người sáng suốt (khó nói là người có trí).

 

 

Tưởng Uyển là thân tín của Gia Cát Lượng, Tập Tạc Xỉ là người đầu tiên trong lịch sử coi Tào Tháo là kẻ “thoán nghịch” và chủ trương lấy Thục Hán là chính thống. Họ không thành kiến gì với Gia Cát Lượng, nhưng đều phê phán việc giết Mã Tắc, thực đáng suy nghĩ. Trong những năm tháng chiến tranh, không nên tùy tiện giết các tướng lĩnh. Vì thắng bại là sự thường của binh gia mà nhân tài là của quý để giành thắng lợi. Nếu cứ bại trận là giết, thì liệu sẽ có bao nhiêu người để ngài giết đây? Vả lại bên ta giết một nhân tài thì bên địch lại thêm một phần thắng lợi, lẽ nào không phải là việc làm người thân sinh đau khổ, kẻ thù thêm sung sướng sao? Đó chính là nguyên nhân để Tưởng Uyển và Tập Tạc Xỉ phê bình Gia Cát Lượng. Ví như Tưởng Uyển nói, “Sở giết Đắc Thần, Văn Công vui sướng biết chừng nào”. Tập Tạc Xỉ cũng nói “Sở Thành giết Đắc Thần để càng thêm bại”. Hai người cùng nhắc tới một điển tích, một trận đánh ở Thành Bộc giữa hai quân Sở, Tấn, câu chuyện được ghi trong Xuân Thu và Tả truyện vào thời Hi Công năm thứ XXVIII. Nhân vật trong truyện là Đắc Thần còn gọi là Từ Ngọc, là thống soái quân Sở lúc đó, quân Sở bại trận, Sở Thành vương sai sứ đến gặp Đắc Thần, nói: Các hạ trở về đất phong, không biết bà con làng xóm nghĩ thế nào đây (đại phu trở về gặp lại người già trẻ nhỏ ra sao đây)? Như Đỗ Dự nói trong Tập giải, “gặp lại các bậc phụ lão sao đây”. Đắc Thần chẳng còn cách nào khác là tự sát. Tuy nói là Đắc Thần tự sát, nhưng là do Thành vương bức chết, vì vậy Xuân Thu nói, “Sở giết đại phu Đắc Thần”. Kẻ thù lấy làm phấn khởi (Tấn hầu hay tin vui mừng biết mấy!), bên phía nước Sở lại thất bại liên tiếp (bại nữa) như Tập Tạc Xỉ từng nói, ý nghĩa câu chuyện này thật rõ ràng: Sở Thành vương giết Đắc Thần, Tấn hầu vui mừng khôn xiết; Gia Cát Lượng giết Mã Tắc, lẽ nào bên phía Tào Ngụy lại không vỗ tay vui mừng?

 

 

Đương nhiên, Mã Tắc làm mất Nhai Đình, làm hỏng việc lớn, tất sẽ phải xử lý, nhưng không nhất thiết phải chặt đầu. Ví như nói, có thể giáng chức bãi quan hoặc phạt tội trước ba quân, cho lập công chuộc tội. Đó cũng là các biện pháp xử lý các tướng bại trận. Từ ý nghĩa này mà xét, không giết Mã Tắc cũng được hoặc đáng giết mà không giết.

 

 

Có thể không giết Mã Tắc, Gia Cát Lượng cũng không muốn giết, thấy rõ điều đó ở chỗ rơi lệ. Nhàn thoại Tam Quốc của ngài Trần Nhĩ Đông đã tổng kết ra bốn nguyên nhân vì sao Gia Cát Lượng phải rơi lệ. Thứ nhất, Mã Tắc có hy vọng. Theo Tam quốc chí - Mã Lương truyện, Mã Tắc là em Mã Lương. Anh em Mã Lương, Mã Tắc gồm có năm người và đều là nhân tài (tài danh gồm đủ), Mã Lương là kiệt xuất nhất. Thời đó còn có câu ca “Họ Mã năm người, mi trắng nhất Lương”. Mi trắng chi Mã Lương. Tiếc rằng, trong trận chiến Di Lăng, Mã Lương đã phải chết. Vì vậy Mã Tắc - em Mã Lương, thuộc “gia đình liệt sĩ”. Quan hệ giữa Mã Lương, Gia Cát Lượng là cực kỳ tốt, tới mức độ xưng anh xưng em. Bùi Tùng Chi còn cho rằng, hai người hầu như đã kết nghĩa hoặc vốn là thân thích. Sau khi Mã Lương hy sinh, Gia Cát Lượng hết sức quan tâm tới người em là Mã Tắc. Trước lúc lâm chung, Mã Tắc có thư gửi Gia Cát Lượng, “minh công coi Tắc như con, Tắc coi minh công như cha”, nói lên mối quan hệ giữa họ. Xét về tuổi tác, cách nói đó có vẻ không hợp. Vì Mã Tắc gọi Gia Cát Lượng là “Tôn huynh”, Mã Tắc kém Gia Cát Lượng bảy tuổi nhưng ở Trung Quốc có lệ coi “anh cả như cha, dâu cả là mẹ”, Lưu Hoa cũng nói, Lưu Bị và Quan Vũ “ân như cha con”. Rõ ràng với Mã Tắc, Gia Cát Lượng là anh cả như cha.

 

 

Vương Bình nhiều lần can gián, nhưng Mã Tốc không tiếp thu kế sách

Vì vậy có người còn nói, Gia Cát Lượng trọng dụng Mã Tắc “như với người thân”. Nói vậy là không đúng, bởi vì Mã Tắc thực sự là người tài. Theo Tam quốc chí - Mã Lương truyện, con người Mã Tắc “tài khí hơn người, giỏi bàn quân cơ”, thừa tướng Gia Cát Lượng “hiểu rõ điều tài”, nên “mỗi lúc bàn luận, gần như thâu đêm”. Mọi người nghĩ xem, Gia Cát Lượng thường công vụ bộn bề, đâu còn thời gian để thề non hẹn biển, bày trận Long môn? Gia Cát Lượng thường cùng Mã Tắc bàn luận thâu đêm, đương nhiên vì Mã Tắc có những hiểu biết đáng ghi nhận. Trong thực tế, Gia Cát Lượng từng làm theo ý kiến của Mã Tắc. Theo chú dẫn Tương Dương ký của Bùi Tùng Chi trong Tam quốc chí - Mã Lương truyện, vào năm Kiến Hưng thứ III (Công nguyên năm 225), Gia Cát Lượng đi đánh Nam Trung, Mã Tắc đưa tiễn hàng mấy dặm đường. Trước lúc chia tay, Gia Cát Lượng nói với Mã Tắc: “Hai chúng ta tuy bàn bạc đã nhiều năm (cũng tính kế nhiều năm), nhưng ta nghĩ nhất định hôm nay ngươi sẽ có ý hay (nay có kế hay)”. Mã Tắc liền đề xuất “phương châm mười sáu chữ” nổi tiếng: “công tâm là trước, công thành là sau, tâm chiến là trước, binh chiến là sau”. Gia Cát Lượng “nhận kế đó”, nên có được “bảy lần bắt Mạnh Hoạch” sau này.

 

 

Đương nhiên không có ý kiến của Mã Tắc, tôi nghĩ Gia Cát Lượng cũng sẽ làm như vậy. Nhưng Mã Tắc có thể có cùng suy nghĩ với Gia Cát Lượng, chẳng phải anh hùng có cùng mưu lược sao? Rõ ràng Mã Tắc là nhân tài, là người tài mới có hy vọng, vẫn theo Tương Dương ký, khi Mã Tắc mất, có cả hơn chục vạn người rơi lệ, Mã Tắc đâu chỉ có một mình Gia Cát Lượng và rõ ràng Mã Tắc có thể không phải chết.

 

 

Ở đây lại có ba vấn đề: Đã vậy, vì sao Gia Cát Lượng cứ phải giết Mã Tắc?

 

 

Phần trước đã nói, Tưởng Uyển đã hỏi Gia Cát Lượng về vấn đề này. Gia Cát Lượng đã trả lời thế nào? Gia Cát Lượng nước mắt lưng tròng, nói: Tôn Vũ là người chấp pháp nghiêm minh nên không hề có kẻ thù, nay thiên hạ phân chia, ly tán (bốn biển chia lìa), không biết bao giờ mới hết chiến tranh (mới hết binh đao). Nếu không tôn phép giữ luật, chúng ta biết dựa vào đâu để chiến thắng kẻ thù (nếu lại bỏ pháp, thì lấy gì để đánh giặc).

 

 

Nếu nói vậy thì hiển nhiên để “trị Thục theo phép”, Gia Cát Lượng phải “gạt lệ chém Mã Tắc”. Muốn “trị Thục theo phép” thì phải làm theo nguyên tắc trị pháp - vương tử phạm pháp cũng tội như thứ dân. Phải thiết diện vô tư, phải chấp pháp như sơn, quyết không vì thân mà bỏ pháp, quyết không vì tình mà quên pháp. Về mặt này, Gia Cát Lượng là mẫu mực thiên cổ. Sau khi rút về Hán Trung, Gia Cát Lượng xem xét kỹ về trách nhiệm để mất Nhai Đình. Theo Vương Bình truyện và Triệu Vân truyện trong Tam quốc chí, ngoài việc hạ ngục xử tử Mã Tắc, còn giết tướng quân Trương Tu, Lý Thịnh, đoạt binh quyền từ tay tướng quân Hoàn Tập, giáng chức Triệu Vân từ Trấn đông tướng quân thành Trấn quân tướng quân. Duy nhất có Vương Bình được thăng chức, thêm là tam quân, thống lĩnh năm bộ (thống soái quân tinh nhuệ gồm một vạn người Thanh Khương), là Doanh sự (phụ trách đại bản doanh của Gia Cát Lượng), lên làm Thảo khấu tướng quân (nguyên là Tì tướng quân), phong Đình hầu. Bản thân Gia Cát Lượng cũng bị xử lý. Theo Tam quốc chí - Gia Cát Lượng truyện, theo thỉnh cầu “xin giảm ba bậc” của Gia Cát Lượng, triều đình quyết định giáng làm Hữu tướng quân, vị trí có phần thấp hơn Lý Nghiêm được thăng làm Tiền tướng quân vào năm Kiến Hưng thứ IV (Công nguyên năm 226).

 

 

Một loạt xử lý như vậy rõ ràng là việc làm chấn động triều dã thời đó, ngày nay cũng khiến chúng ta phải kinh hồn lạc phách. Chúng ta cũng thấy Gia Cát Lượng có nhiều điểm hơn người.

 

 

Thứ nhất, nghiêm khắc cả với mình. Đồng thời với việc xử lý Mã Tắc và những người khác, Gia Cát Lượng dâng sớ lên Lưu Thiền xin được xử lý. Trong Sớ từ Nhai Đình xin giáng chức nổi tiếng, Gia Cát Lượng gần như nhận mọi trách nhiệm chiến bại về mình. Gia Cát Lượng nói, với tài năng bình thường vi thần bất hạnh đảm đương trọng trách quá sức (thần tài hèn sức mọn), thân cầm quyền thống soái ba quân (thân cầm giáo thống soái ba quân nhưng chưa thể răn phép tắc (chưa thể huấn chương minh pháp), cũng chưa thể khiến ba quân biết thận trọng, biết lo sợ (gặp việc mà sợ hãi) dẫn tới tướng lĩnh không tuân lệnh trong trận Nhai Đình (dẫn tới phạm lệnh ở Nhai Đình), quân giữ Kỳ Cốc không nghe lời răn (Kỳ Cốc chểnh mảng nên đã mất). Tất cả là do thần sai lầm trong cách dùng người (bởi thần chưa biết nhận dạng). Thần nhìn người chưa rõ (chưa biết về người), gặp việc còn sơ sài hồ đồ. Theo “đại nghĩa trong Xuân Thu” (trách soái Xuân Thu), mỗi khi chiến bại phải hỏi tới trách nhiệm của chủ soái, thần phải gánh hết mọi trách nhiệm (thần là chủ soái). Vì vậy, xin được giáng xuống ba bậc, để giúp thần sửa chữa những sai lầm (để sửa chữa sai lầm).

 

 

Về chuyện này, mọi người thấy phải kính phục! Trước đây tôi đã nói, Tháo sở dĩ thành công vì biết nhìn thẳng vào sự thật, thừa nhận sai lầm của mình, dù có lúc sự thừa nhận còn mơ hồ. Nhưng biết nhìn vào sự thực là tốt rồi. Gia Cát Lượng còn hơn thế, dám nhận hết trách nhiệm của người khác về mình (ví như để mất Nhai Đình là do Mã Tắc, bại trận ở Kỳ Cốc là việc của Triệu Vân). Có người nói, Gia Cát Lượng xin “giáng ba bậc”, và Tào Tháo “cắt tóc thay đầu” là như nhau, đều là làm trò. Vì đúng là chấp pháp như sơn thì Tào Tháo phải chặt đầu, còn Gia Cát Lượng tuy bị giáng là Hữu tướng quân, nhưng vẫn là thừa tướng (làm việc của thừa tướng), quyền lực không nhỏ một chút nào (vẫn quán xuyến như trước), đây chẳng phải là giả dối sao? Như vậy là không hiểu về chính trị, không hiểu về lịch sử. Nền chính trị cổ đại Trung Quốc luôn được chỉ đạo bằng tư tưởng Nho gia học thuyết. Về phương pháp luận, tư tưởng Nho gia nói những gì? Nói về “Kinh” và “Quyền”. Kinh là phải kiên trì, Quyền thì có thể linh hoạt. Cũng tức là chính sách vừa có tính nguyên tắc lại vừa có tính linh hoạt. Vì vậy, Xuân Thu đại nghĩa đã có quy định “chiến bại trách soái” lại có cả cách nói “phạt không thăng chức”. Vì nếu không trách soái thì mọi người không có trách nhiệm; còn như chính pháp với chủ soái, thể tất người thân sẽ đau khổ, kẻ thù sẽ vui sướng, là giúp đỡ kẻ thù. Vì vậy, khi chủ soái phạm sai lầm, cần phải xử lý với một mức độ vừa phải. Vì thế, Tào Tháo không thể tự sát, chỉ có thể cắt tóc thay đầu; Gia Cát Lượng cũng chỉ “tự giáng ba bậc”, đồng thời vẫn “làm việc của thừa tướng, quán xuyến như trước”. Trên thực tế, Tào Tháo “cầm kiếm cắt tóc ném xuống đất”, ngang như tự phán xử tội phải cắt tóc; Gia Cát Lượng giáng làm Hữu tướng quân cũng không phải nhẹ. Không thể coi đó là làm trò.

 

Trận Nhai Đình

Thứ hai, dám nhận sai. Với cách nói ngày nay thì “sự sơ suất ở Nhai Đình” là bản kiểm điểm của Gia Cát Lượng. Người Trung Quốc thích viết kiểm điểm, giỏi viết kiểm điểm, ngay như hoàng đế cũng có “chiếu kể tội mình”, những người hối lỗi sâu sắc thì ít, người nói năng dối trá thì nhiều. Bản sơ suất ở Nhai Đình của Gia Cát Lượng không có chỗ nào nói quá, đều là thực sự cầu thị, tự đáy lòng. Ở đó có mấy điểm đáng lưu tâm: 1- Nhận mọi trách nhiệm “tất cả là do thần”. 2- Nêu rõ mấu chốt của vấn đề (nhận nhiệm vụ nhưng không có biện pháp). 3- Định ra chế độ vấn trách (Xuân Thu trách soái). 4- Sử dụng biện pháp cải tà quy chính. Điểm này không có trong bản kiểm điểm, nhưng đã làm. Sau thất bại Nhai Đình, Gia Cát Lượng ra tiền tuyến để chỉ huy, sẽ hết cảnh “nhận nhiệm vụ nhưng không có biện pháp” hoặc “vi lệnh”, “mất cảnh giác”. Đây là điểm hơn người của Gia Cát Lượng. Thực tế thì, con người không thể không phạm sai lầm, Gia Cát Lượng cũng không ngoại lệ. Cái hay là Gia Cát Lượng biết nhìn thẳng vào sai lầm, tránh việc mất bò mới lo làm chuồng. Người xưa nói: “Biết sai để sửa mới là điều quan trọng”. Từ trận chiến Nhai Đình, Gia Cát Lượng biết tổng kết kinh nghiệm có được bài học mới là giỏi.

 

 

Thứ ba, thưởng phạt phân minh. Mã Tắc trực tiếp làm mất Nhai Đình, xử tử, Triệu Vân tuy để “thất lợi ở Kỳ Cốc”, nhưng vì “mình yếu địch mạnh” lại biết “cùng quân cố thủ, chưa đến đại bại”, giáng chức; Vương Bình trước trận đánh “có lời can Tắc”, sau lúc bại trận đã “gan dạ đứng vững”, ngăn Trương Cáp tấn công, trọng thưởng. Là gì đây? Là: “Trị Thục theo phép, chấp pháp như sơn”.

 

 

Nhưng ở đây vẫn còn có vấn đề - Gia Cát Lượng làm việc đúng đắn như vậy, nhưng vì sao còn phải khóc?

 

 

Điều này không thể giải thích bằng việc “Trị Thục theo phép”. Ai cũng hiểu, trị nước theo phép, tất phải chấp pháp như sơn, mà chấp pháp như sơn sẽ không tránh khỏi vì đại nghĩa diệt thân. Gia Cát Lượng hẳn rõ điều này. Đương nhiên, đại nghĩa diệt thân không có nghĩa là không đau khổ. Tào Tháo đã rơi lệ lúc giết Trần Cung, Gia Cát Lượng giết Mã Tắc lẽ nào lại không rơi lệ? Vấn đề là, nếu Mã Tắc thực đáng chết thì chỉ khóc một lần là hết, làm gì đến đoạn cứ nhắc tới lại khóc. Lần thứ hai, lúc ngồi với Tưởng Uyển Gia Cát Lượng lại khóc. Vấn đề được thảo luận, nhân tài quan trọng hay pháp chế quan trọng. Tưởng Uyển nói nhân tài quan trọng, Gia Cát Lượng cho rằng pháp chế mới quan trọng. Vì sao lại phải rơi lệ lúc bàn về chuyện này? Tôi cho là đã có ân tình gì đây.

 

 

Thực tế, từ lâu đã có người nói, việc Gia Cát Lượng rơi lệ không đơn giản, như ngài Trần Nhĩ Đông tổng kết ra bốn nguyên nhân: Thứ nhất, thương tiếc Mã Tắc; Thứ hai, nhớ tới tướng sĩ; Thứ ba, tự mình hối hận; Thứ tư, truy ân tiên đế. Phần trước đã nói tới thương tiếc Mã Tắc, tưởng nhớ tướng sĩ cũng là đương nhiên. Vậy, vì sao lại thấy hối hận, truy ân tiên đế? Vì theo Tam quốc chí - Mã Lương truyện, lúc còn sống, Lưu Bị từng nhiều lần can ngăn Gia Cát Lượng: “Mã Tắc thường nói bốc, không nên dùng vào việc lớn, ông nên lưu tâm!”. Tiếc rằng Gia Cát Lượng luôn tán thưởng Mã Tắc, không mấy nhớ lời Lưu Bị, kết quả là sai lầm lớn. Qua đó Tam quốc diễn nghĩa có đoạn nói chuyện giữa Gia Cát Lượng và Tưởng Uyển. Tường Uyển hỏi, Mã Tắc mắc tội đáng phải chính pháp, vì sao thừa tướng lại khóc? Gia Cát Lượng nói, ta không khóc vì Mã Tắc (ta không vì Mã Tắc mà khóc) mà vì “giận mình tối tăm, nhớ tiên đế sáng suốt”. Ý muốn nói, Gia Cát Lượng vì hận mình không nghe lời Lưu Bị, đương nhiên là hối hận, nhớ đến tiên đế.

 

 

Nói như vậy là có lý, và chúng ta có thêm một điều nữa: Tiếc mất cơ may. Xin hỏi Gia Cát Lượng giết Mã Tấc vào lúc nào? Vào lần đầu Bắc phạt. Cuộc chiến vừa mở đầu là thuận lợi. Theo chú dẫn Ngụy lược của Bùi Tùng Chi trong Tam quốc chí - Gia Cát Lượng truyện và Gia Cát Lượng truyện, Gia Cát Lượng Bắc phạt lần này, bên phía Tào Tháo không hề có chuẩn bị về tư tưởng. Vì trong mắt họ chỉ có Lưu Bị (trong Thục chỉ có Lưu Bị) không có Gia Cát Lượng. Và từ sau khi Lưu Bị qua đời, nhiều năm nay bên phía Thục Hán không động tĩnh gì (nhiều năm yên lặng), lâu ngày sinh lơi lỏng (không chuẩn bị gì). Không ngờ Gia Cát Lượng không những dám tiến công mà còn giỏi trị quân, lại tự dẫn đại quân “hàng ngủ tề chinh, thưởng phạt phân minh, hiệu lệnh rõ ràng”, ra đường Kỳ Sơn. Bên phía Tào Ngụy “Triều dã lo sợ”, ba quận Nam An, Thiên Thủy, An Định “nhất tề hưởng ứng”, kết quả “Quan Trung chấn động”. Nhiều năm nay Gia Cát Lượng đã phải lao tâm khổ tứ, bàn bạc chuẩn bị nên mới có được kết quả này và đây cũng là cơ may không lâu nữa sẽ giành thắng lợi lớn. Nhưng cuối cùng đã ngược lại, Mã Tắc làm mất tất cả, Gia Cát Lượng đau đớn như cắt da, cắt ruột!

 

 

Vậy, phải chăng tất cả những cái đó đều là nguyên nhân khiến Gia Cát Lượng phải đau đớn, khóc lóc?

 

 

Không phải. Trong Tam quốc thoại, ngài Nghiêm Lãnh cho rằng còn nguyên nhân khác. Nguyên nhân gì? Ngài Nghiêm Lãnh nói, nguyên nhân nằm trong năm chữ “giết Tắc để tạ chúng”. Trong Gia Cát Lượng truyện, tạ chúng như có nghĩa là “để trấn an được sự phẫn nộ của dân chúng”! Thế là ngài Nghiêm Lãnh hỏi, việc giết Mã Tắc theo quân pháp có quan hệ gì với “tạ chúng”? Thì ra Gia Cát Lượng sử dụng Mã Tắc là “vi chúng”. Theo Tam quốc chí - Mã Lương truyện, lúc đó dưới trướng Gia Cát Lượng không phải không có tướng tài. Như Ngụy Diên và Ngô Nhất xứng đáng là tiên phong, (ai cũng thấy xứng đáng là tiên phong) ai cũng nghĩ như vậy. Nhưng Gia Cát Lượng lại không theo, cứ sử dụng Mã Tắc. Gia Cát Lượng là thừa tướng, là chủ soái. Gia Cát Lượng sử dụng Mã Tắc, mọi người chịu, nhưng không có nghĩa không xì xầm sau lưng, không suy nghĩ khác. Nếu như Mã Tắc thành công, đương nhiên mọi người hết nói. Nhưng tiếc là Mã Tắc chẳng ra gì, để mất Nhai Đình, bại trận tháo chạy. Lúc này thì phiền phức to. Phần trước đã nói, lúc sinh thời Lưu Bị từng lưu ý về việc sử dụng Mã Tắc. Mọi người cũng không tán thành dùng Mã Tắc, bỏ Ngụy Diên và Ngô Nhất, nhưng Gia Cát Lượng đã tự quyết theo ý mình, đã “vi chúng dùng Tắc”, kết quả là mất tất, xin hỏi Gia Cát Lượng sẽ giải thích thế nào đây? E rằng có đến hàng trăm cái miệng đi nữa cũng chẳng xong!

 

 

Vào thời đó, hẳn là cả thành đã xôn xao. Nghĩ xem, Ngụy Diên là người thế nào? Tiên đế sùng tín. Ngô Nhất là người thế nào? Quốc cữu đương thời. Mã Tắc là người thế nào? Tiên đế đã dặn, “không thể trao việc lớn”. Không dùng Ngụy Diên, Ngô Nhất lại dùng Mã Tắc thế là có ý gì? Vi phạm di chiếu tiên đế, không theo chủ trương của quần chúng, nên truy cứu hay không? Đương nhiên là nên. Vì vậy, Gia Cát Lượng không những phải giết Mã Tắc, còn phải xin giáng ba bậc. Đó là nguyên nhân khiến Gia Cát Lượng phải giết Mã Tắc, nghiêm minh luật pháp và một nguyên nhân quan trọng hơn là dẹp mối phẫn nộ của quần chúng. Như lời ngài Nghiêm Lãnh “vì quần chúng tức giận nên không thể không giết”. Cũng chính vì không thể không, nên mới nẩy sinh thứ “tình cảm vừa thương vừa giận”, không sao kìm nén được.

 

 

Nói vậy là có lý. Giết Mã Tắc không đơn thuần là vấn đề pháp luật mà còn là vấn đề chính trị nên chúng ta không thể đơn giản hóa. Tôi nghĩ, Gia Cát Lượng “gạt lệ chém Mã Tắc” không đơn giản là “tạ chúng” mà còn vì mục đích chính trị. Hoặc là nói, Gia Cát Lượng giết Mã Tắc không chỉ vì “vi chúng” khi chọn tiên phong. “Chúng” mà Gia Cát Lượng muốn “tạ” cũng không chỉ là Ngụy Diên, Ngô Nhất và những người chủ trương Ngụy Diên, Ngô Nhất là tiên phong mà còn là những nhân vật quyền thế trong chính quyền Thục Hán. Phần trên tôi đã nói, chính quyền Thục Hán được hợp thành bởi ba thế lực chính trị. Thế lực thứ nhất là tập đoàn Kinh châu, Lưu Bị - Gia Cát Lượng là đại biểu, ngồi trong giao ỷ hàng đầu của chính quyền Thục Hán, gọi hẳn là “đệ nhất thế lực”. Thế lực thứ hai là tập đoàn Đông Châu, Lý Nghiêm - Ngô Nhất là đại biểu, ngồi trên giao ỷ thứ hai, gọi là “đệ nhị thế lực”. Thứ ba là tập đoàn Ích châu, Bành Dạng (người Quảng Hán), Đỗ Quỳnh (người Thành Đô), Tiều Chu (người Lãng Trung) là đại biểu, địa vị thấp nhất, ngồi ở giao ỷ thứ ba, thậm chí còn gọi nôm na là “đệ tam thế lực”. Sau khi Lưu Bị mất, Gia Cát Lượng tiếp quản chính quyền, nắm giữ quyền lớn, đứng đầu quần thần, nhiều người không phục. Không chỉ “đệ tam thế lực” có bụng bất mãn, mà “đệ nhị thế lực” cũng ngấm ngầm muốn đọ sức, ngay cả một số người nào đó (như Ngụy Diên) trong “đệ nhất thế lực” cũng có cách nhìn khác. Trước tình hình đó, người “thay mặt quân quyền” như Gia Cát Lượng thì cách chọn lựa chính xác là thực hành “pháp trị”. Phải “y pháp trị nước” một cách công khai, công bằng, công minh mới yên được quan hệ giữa ba thế lực lớn, yên được lòng dân, củng cố được chính quyền. Cho nên, Gia Cát Lượng y pháp trị Thục không đơn giản là vấn đề pháp luật mà còn là vấn đề chính trị.

 

 

Làm rõ điều này, chúng ta sẽ dễ dàng giải thích được vì sao Gia Cát Lượng phải giết Mã Tắc, vì sao phải xin giáng chức ba bậc, vì sao còn phải đau khổ khóc lóc. Gia Cát Lượng là “tráng sĩ đứt tay” mà! Thực tế thì Mã Tắc bị giết vào năm Kiến Hưng thứ VI (Công nguyên năm 228) cách năm Kiến Hưng thứ IX (Công nguyên năm 231), năm Lý Nghiêm bị phế có ba năm. Và chừng một năm trước đó, năm Kiến Hưng thứ V (Công nguyên 227), Lý Nghiêm bắt đầu ngã giá với Gia Cát Lượng, muốn phân chia năm quận, thành lập Ba châu và làm thứ sử. Hãy đoán xem, có thể lúc này Gia Cát Lượng đã suy nghĩ phải giải quyết vấn đề Lý Nghiêm như thế nào? Gia Cát Lượng chủ trương trị nước theo pháp luật. Đối với nhân vật cực kỳ quan trọng như Lý Nghiêm không thể dùng thủ đoạn phi pháp, chỉ có thể điều chỉnh bằng pháp luật. Điều đó đòi hỏi việc chấp pháp phải công bằng. Vì thế Gia Cát Lượng đã phải xử lý hai nhân vật quan trọng. Một người là Liệu Lập thuộc tập tập đoàn Kinh châu, một người là Lai Mẫn thuộc tập đoàn Đông Châu. Hai người phe phái khác nhau, nhưng lại có cùng một sai lầm, tức là bất mãn về cách sắp xếp nhân sự rồi gây mâu thuẫn nội bộ, phá hoại sự đoàn kết nhất trí. Kết quả, Liệu Lập bị phế, Lai Mẫn bị bãi quan. Việc này chứng tỏ Gia Cát Lượng chấp pháp nghiêm minh.

 

 

Khổng Minh gạt lệ chém Mã Tắc

Thực dễ hiểu, trong tình trạng đó, chuyện của Mã Tắc đã đẩy Gia Cát Lượng vào một khó khăn rất lớn, chịu một áp lực nặng nề! Gia Cát Lượng hiểu rõ, xử lý Mã Tắc không đúng, không nhanh thì biết nói với dân thế nào, sẽ không thể trị nước bằng pháp luật. Vì ai cũng rõ Mã Tắc là người của Gia Cát Lượng. Bỏ qua Mã Tắc thì không chỉ có Ngụy Diên - Ngô Nhất không phục, mà Liệu Lập - cũng sẽ không phục, Lý Nghiêm và những người khác sẽ càng bừa bãi, nghi kỵ. Nghĩ tới đại cục, Gia Cát Lượng chỉ còn cách rút đao chém chết Mã Tắc để tạ chúng và chém luôn mình, xin được giáng xuống ba bậc. Mã Tắc hiểu rõ đại nghĩa, chủ động cầu xin Gia Cát Lượng xử tử mình để tạ quốc dân. Điều đó không chỉ như đứt một cánh tay mà còn như đứt từng khúc ruột. Đó là hành vi vừa bi vừa tráng, là sự việc khiến người ta cảm thấy xót xa. Hận rằng chúng ta không được cùng khóc với Võ hầu!

 

 

Từ đây có thể thấy, Gia Cát Lượng “gạt lệ chém Mã Tắc”, nguyên nhân trực tiếp là Mã Tắc làm mất Nhai Đình và nguyên nhân cơ bản là sự đấu tranh trong nội bộ chính quyền Thục Hán. Gia Cát Lượng đặt mình trong nguyên tắc, trị quốc bằng pháp luật một cách công khai, công tâm, công bằng nên khi ông còn sống nước Thục về đại thế coi là thái bình. Nhưng cây muốn lặng mà gió chẳng dừng, vào tháng tám năm Kiến Hưng thứ XII (Công nguyên năm 234), Gia Cát Lượng lâm bệnh và qua đời trong quân Bắc phạt. Tang lễ còn chưa kịp tiến hành thì Ngụy Diên và Dương Nghi người cùng tập đoàn Kinh châu đã động binh đao, lao vào cuộc chiến một sống một chết. Vậy, cuộc đấu tranh giữa Ngụy Diên và Dương Nghi là thế nào? Con người Ngụy Diên đâu lại như Tam quốc diễn nghĩa từng nói, một kẻ “phản tặc”?