Ngôi chùa Phật giáo Bắc Bộ

 

Ngôi chùa Phật giáo Bắc Bộ

          Về kiến trúc công trình chùa Bắc Bộ: Cơ bản, ngôi chùa được xây dựng có vị trí đắc địa, có núi sông, hay ở những nơi cao, thoáng, những nơi có cảnh thiên nhiên đẹp, lại có môi trường xã hội thuận tiện cho các chư tăng tu dưỡng và giáo hóa chúng sinh. Thiền sư Pháp Loa đã nói rõ: “Khi đã liễu ngộ chính tông rồi thì phải chọn cảnh chùa mà trụ trì, tránh những nơi nước độc non thiêng. Cảnh có bốn điều: Một là nước, hai là lửa, ba là lương thực, bốn là rau. Đây là bốn điều cần. Lại cũng nên biết cảnh không gần nhân gian mà cũng không xa nhân gian, vì gần thì ồn ảo mà xa thì không ai giúp đỡ cho. Cảnh có thể trú là chỗ yên nghiệp, để dưỡng thân, nuôi tính, tâm linh sáng suốt, trường dưỡng thảnh thai, để được chứng đạo, ấy là cứu cánh”.

Chùa Keo (huyện Vũ Thư, tỉnh Thái Bình)

          Cấu trúc chùa thường bắt đầu từ Tam quan với ba cửa biểu hiện ba cách nhìn huyền diệu của Phật giáo về thế gian. Một số chùa lớn như chùa Keo ở Thái Bình sau Tam quan ngoại còn có Tam quan nội. Qua Tam quan sẽ vào khu vực chính đó là Tam bảo với ba tòa Tiền dường, Thiêu hương và Thượng điện, gắn với nhau theo kiểu chữ Công và chữ Đinh tạo một không gian nội thất chung, cũng có khi theo kiểu chữ Tam. Ngoài ra có nhiều khu vực phụ mà đa phần là hành lang hai bên và thường có hậu đường ở đằng sau. Hành lang thường bày tượng La hán. Hậu đường có thể chia từng phần nhà Tổ, nhà Tăng và điện Mẫu. Ngoài ra một số chùa lớn thờ thêm các vị Thánh có nhiều gắn bó với Phật giáo, khi đó trong chùa có thêm một số tòa nhà nữa phân bố theo kiểu Tiền thần hậu Phật, hoặc Tiền Phật hậu Thánh, như chùa Keo Thái Bình – Nam Định, chùa Bối Khê – Hà Nội, chùa Trăm gian – Hà Nội,… Hầu hết các chùa có chuông đồng khá to treo ngay ở Tiền đường, một số chùa xây gác chuông kết hợp với Tam quan như chùa Đậu – Hà Nội, hoặc riêng trên trục chính của Tam bảo ở phía trước như chùa Bút Tháp – Bắc Ninh, hoặc ở phía sau như chùa Keo – Thái Bình, có khi lại có thêm cả gác khánh, gác trống xây đối diện với gác chuông như chùa Ninh Hiệp – Hà Nội có Gác chuông – Gác khánh, chùa Thầy – Hà Nội có gác chuông – Gác trống. Chùa còn xây tháp, một số chùa, Tháp cũng là nơi thờ Phật được xây cao trội lên và ở phía trước như Tháp Phổ Minh – Nam Định; tháp Cổ Lễ – Nam Định. Tháp là mộ của các sư thì sẽ xây bên cạnh hoặc phía sau chùa.

Tam quan ngoại chùa Keo

          Bài trí tượng thờ: Các lớp tượng cũng được phân bố theo các lớp kiến trúc tạo nên các con đường ngang dọc trong không gian chùa. Khác biệt trong bài trí tượng thờ không chỉ ở quy mô của Phật điện mà còn do ảnh hưởng của tông phái, do trình độ của người trụ trì, do được cúng tiến…

          Không có một công thức duy nhất cho bài trí tượng thờ, nhưng có một số điểm chung giữa cách bố trí tượng thờ các chùa đã được các nhà nghiên cứu đi trước đề cập đến như Trần Lâm Biền, Trần Nho Thìn,… Một Phật điện thông thường gắn liền với khu Tam Bảo chữ Công thường được bố trí các tượng pháp theo nguyên tắc các lớp từ ngoài vào trong (cũng là từ thấp lên cao) gồm các nhân vật gần gũi với chúng sinh đến những nhân vật lý tưởng; các lớp luôn lấy hàng giữa dành cho nhân vật trung tâm, hai bên là nhân vật phù trợ theo thứ tự trái trước phải sau (trái, phải theo nhân vật ở giữa, tức nhìn ra cửa).

Hai tượng Hộ Pháp, Khuyến Thiện (trái) và Trừng Ác (đất nung) tại chùa Thầy.

          Tiền đường, là các gian bên trái, trước hết là bộ tượng Hộ pháp gồm hai vị thần bảo vệ pháp báu của Đức Phật đó là vị Khuyến thiện bên trái khuyên mọi người làm điều thiện. Vị Trừng ác bên phải tay cầm vũ khí, giới răn mọi người bỏ ác.

Tượng đức ông

          

Gian hồi trái, cạnh khuyến thiện là tượng Đức ông tức Long thần, trực tiếp bảo vệ các tài sản nhà chùa và coi giữ đất Phật. Hai bên Đức ông là bộ tượng Già Lam – Chân Tế là hai vị thần hộ vệ Đức ông giữ gìn Phật pháp, bảo hộ con người. Bên cạnh tượng Trừng ác là Thánh Tăng, là hai vị đại diện cho hàng tăng chúng để truyền kinh pháp của Đức Phật cho chúng sinh. Hai bên Thánh Tăng là hai vị Điễm Nhiên – Đại Sĩ tượng trưng cho quỷ đói và những người tiên nghe tụng pháp môn- đà- na- ni để mọi người no đủ.

Tượng Thánh tăng chùa Sẻ- Hà Nội

          Tòa thứ hai là Thiêu hương để nhà sư thắp hương gõ mõ tụng kinh. Dọc hai bên tường là hai nhóm tượng. Nhóm bên trái là Giám Trai, tức vị thần trông nom việc ăn uống của các sư tăng, con bên phải là Thổ Địa trực tiếp trông nom đất đai trong khuôn viên chùa. Còn trong là 10 pho Diêm vương chia thành hai hàng ngồi đối diện, đó là các vị cai quản mười cửa ngục hồn người chết đều phải qua đó để định công luận tội cho đầu thai vào kiếp tương ứng.

          Thượng điện thờ chính ở gian giữa và thờ phụ hai bên. Thông thường ở gian giữa các lớp bày từ ngoài vào trong, từ thấp đến cao gồm các nhân vật từ chỗ gần với con người tiến đến mẫu mực lý tưởng.

Thiên thượng thiên hạ, duy ngã độc tôn

          Hàng dưới cùng, ở giữa là tượng Thích Ca sơ sinh đứng trên bông sen, tay phải chỉ đất, tay trái chỉ trời, một số chùa còn có 9 con rồng nên gọi là tượng Cửu Long. Hai bên thường có tượng Đế Thích và Phạm Thiên là vua cõi trời xuống đón mừng Thích Ca ra đời. Có chùa tượng Thích ca sơ sinh đặt giữa 4 tượng tứ thiên vương là Trị quốc thiên vương ở phía Đông, Tăng trưởng Thiên vương ở phía Nam, Quảng Mục thiên vương ở phía Tây và Đa văn thiên vương ở phía Bắc là bốn vị trông coi ở tầng trời thấp nhất; hoặc 4 vị Bồ tát là Quyển – Sách – Ái – Ngữ ở bốn phương của thế giới biểu hiện cho Từ – Bi – Hỉ – Xả.

        Hàng thứ hai, du nhập từ Đạo giáo vào chùa gồm Ngọc hoàng Thượng đế, là bên trái là Nam Tào trông coi sổ sinh, bên phải có Bắc Đẩu quản sổ tử, gắn với sinh mệnh của con người.

          Hàng thứ ba thường được bày bộ tượng Hoa Nghiêm Tam Thánh gồm tượng đức Phật Như Lai đội mũ Tì lư, xua tan u ám, nuôi dưỡng vạn vật, giúp chúng sinh hoàn thành mọi sự nghiệp. Hai hiệp sĩ đứng hầu là Bồ tát Văn Thù ở bên trái và bồ tát Phổ Hiền ở bên phải.

          Hàng thứ tư, là bộ tượng Nhất Phật Vị tôn giả gồm Đức Thích Ca thành đạo thường được gọi là Phật Thế Tôn ở giữa và hai đệ tử sau này là Tổ thứ nhất đó là Ca Diếp ở bên trái và Tổ thứ hai là A Nan Đà ở bên phải.

          Hàng thứ năm, là bộ tượng Di Đà Tam Tôn gồm Đức phật A Di Đà ở giữa, bên trái là Bồ Tát Quan Thế Âm đại từ đại bị giàu lòng thương người, bên phải là Bồ Tát Đại Thế chí tiêu biểu cho trí tuệ, để tiếp dẫn chúng sinh về nơi cực lạc. Hàng tượng trên cùng, cao nhất là bộ tượng Tam thế gồm ba pho tượng Phật tượng trưng cho “Tam thế tam thiên Phật” tức ba ngàn Đức Phật trong ba đời là quá khứ, hiện tại và tương lai. Một số chùa lớn, hai bên thượng điện rộng còn bày tượng các vị Tổ kế đăng trong 28 vị tổ người Ấn Độ. Những ngôi chùa rộng có hành lang dài ở hai bên thường bày tượng 18 vị La Hán và các vị Tổ kế đăng gần giống nhau. Ở đầu hồi các tòa Tiền Đường hoặc Thượng điện, nhiều chùa còn có tượng Hậu, tức là những người đã cúng tiền hoặc ruộng vào chùa được dân tình bầu làm Hậu Phật, đảm bảo lễ tiết, cúng giỗ cho. Phía sau hoặc bên cạnh các khu thờ trên còn có Hậu đường làm nhà Tổ hoặc điện Mẫu. (ThS. Chử Thị Kim Phương – ThS. Trần Anh Châu)

 Hình ảnh Chùa Xứ Băc. (Chép từ FB Hiếu Trần)

Tác giả Hiếu Trần