Chùa Tây Phương

Chùa Tây Phương

...
Tôi nhớ xứ Đoài mây trắng lắm
Mắt em dìu dịu buồn Tây Phương

    
Chùa Tây Phương thì nhiều người biết, ít nhiều là nhờ bài thơ của Huy Cận "Các vị La Hán chùa Tây Phương". Bài thơ chỉ hay ở khúc đầu, chứ đoạn sau "xã hội đã lên đường", Phật cũng lên đường thì chán. Rành rành thực tế cuộc đời là "cho đến bây giờ mặt vẫn chau".

          
Chùa Tây Phương có tên chữ là Sùng Phúc Tự, ở trên một quả núi lẻ loi tên là Câu Lậu, xã Thạch Xá, Thạch Thất, giờ thuộc về Hà Nội. Chùa có hình dáng hiện tại được cho là xây vào thời Quang Toản, 1794, lấy đúng hình mẫu của chùa Kim Liên ở Nghi Tàm, Hà Nội xây hai năm trước đó. Tây Phương nổi tiếng vì có 62 pho tượng gỗ loại lớn và không giống ở nơi nào cả.
      

Đường qua Thạch Thất

              

1. Đường từ Thạch Thất sang Quốc Oai. Con đường đất đỏ, hai bên là lúa xanh, xa xa quán nghỉ giữa đồng và hàng cây bờ mương. Ảnh chụp màu sắc lên như tranh, đẹp quá. Thật sự là cảnh ngoài trời y như thế, đẹp như siêu thực.
     

Tam quan chùa

                    
2. Dưới chân núi là tam quan trông ra một cái sân rộng. Giữa sân có cây đa to, có cái miếu. Nói chung là cũng bí hiểm.
           

Đường bậc đá ong lên chùa

3. Đường lên núi là những bậc đá ong đi qua những nhà dân cũng xây tường đá ong hoặc móng đá ong, tường gạch trần. Qủa núi nhỏ nhưng cây xanh um, rất dễ chịu.
        

Sân trước

Qua tam quan trên thì vào đến sân trước.

4. Bên phải là Miếu Sơn Thần

Bàn thờ sơn thần

5. Bàn thờ sơn thần cùng hai vị hộ vệ, một vị cầm gươm nhưng trông dáng vẻ quan văn.

                                           

Khói hương bảng lảng huyền bí

             
6. Sân trước chùa đang có người hóa vàng nên khói hương bảng lảng rất huyền bí. Chùa mới lợp lại ngói nên chẳng thấy cổ, lại có vẻ hơi cứng.
                 

Đầu hồi Chùa Tây Phương

                     
7. Chùa xây theo kiểu chữ Tam, chia làm chùa Hạ, Trung và Thượng. Cả ba dãy đều xây lối chồng diêm tức là hai mái chồng lên nhau, riêng chùa Trung mái có cao hơn. Ngôi chùa nhìn không lớn nhưng xinh xắn và hoàn mỹ bởi hình dáng và chi tiết đều được xử lý sắc nét, tinh tế. Màu sắc ở đây cũng rất quan trọng, chỉ có gam nâu đỏ cùng với bề mặt mộc của gỗ, gạch, đá, như là sản phẩm của một tâm hồn thuần hậu và tự tin.
                           

Đầu hồi chùa Hạ

8. Đầu hồi chùa Hạ. Những ô cửa trên được nói là hình sắc-không, kiểu theo ngôn ngữ mỹ thuật là đặc-rỗng, theo vật lý hay tin học là dương-âm, điện tử-lỗ trống (cái này nói có sai các cao nhân chuyên ngành đính chính hộ). Cái quan trọng về mặt kiến trúc ở đây là sự phối hợp giữa tường và mái. Thông thường thì các kiến trúc cổ VN dùng vách bưng hoặc song che giữa các cột hiên. Xây tường thế nào để không bị tình trạng cái mái như cái nắp vung đậy lên cái hộp hay là cái mái đao cong vút bị kênh với cái cứng đơ của tường thẳng đứng. Thì ở đây người ta xây tường lùi vào trong một chút để mái vươn ra, chỉ xây thấp đến dưới bảy hiên, trên bờ nóc tường có ba hàng gạch xây quay ngang viên gạch làm vỉa giật cấp, tạo dần thế chuyển tiếp với độ vươn ra của mái. Màu vôi trắng của hai hàng gạch cũng làm cho bộ mái như được nhấc ra khỏi cái tường nặng nề mà bay lên. Đấy là mình cũng học hỏi tí cách bình luận của các thầy. Nếu ai có nhu cầu tìm hiểu cái hay cái đẹp của chùa Tây Phương và kiến trúc cổ, có lẽ nên đọc quyển "Chùa Tây Phương - một công trình kiến trúc độc đáo" của KTS Nguyễn Cao Luyện. Về ông Nguyễn Cao Luyện, thật cũng đau lòng vì ông được trao giải thưởng Hồ Chí Minh (sau khi chết) nhưng tác phẩm còn lại có lẽ chỉ là quyển sách trên cùng một số quyển khác như "Từ những mái tranh cổ truyền". Còn những công trình kiến trúc thì có Hội trường Ba Đình (chung với KTS Trần Đức Tiềm), biệt thự 215 phố Đội Cấn (từng là trụ sở của Petronas) đều đã bị phá. Ngoài ra còn có những công trình khác mà bây giờ gần như ít ai biết như biệt thự số 7 Thiền Quang (giờ là trụ sở CSHS Hà Nội), 167 Phùng Hưng hay 65 Lý Thường Kiệt (ĐSQ Cuba)... Đọc mấy quyển sách đó, thấy nhiều khi các cụ mải mê ca ngợi cái đẹp quá mà không lường cái khuôn khổ cho cái đẹp đó nảy nở cần những gì nữa.
            

Mái đao chùa

9. Những mái đao này cũng gây cảm hứng rất nhiều cho các công trình phục cổ và biểu hiện sau này. Nhưng hình như cũng như một loại Sunset Boulevard, cái gì cũng có thời của nó. Có xây một ngôi chùa to cỡ Bái Đính mà y chang Tây Phương, giống một cô cao mét chín, ngực bơm silicon số đo 120 sắp nhảy vào wrestling biểu diễn.
                

Đầu đao

               
10. Mái đao hoàn hảo từ cấu trúc đến chạm khắc. Các bạn blogspot này chắc khống chế dung lượng ảnh mà không cho show full image. Ở chùa Tây Phương và Kim Liên, có những hàng diềm mái chạm hình hoa sen nối nhau như dải đăng ten rất cầu kỳ.
             

Đầu hồi chùa Hạ

                 
11. Khu dĩ chùa Hạ.

Đầu hồi chùa Trung

               
12. Khu dĩ chùa Trung.
                   

 Hai cây mít sau chùa

13. Sân sau chùa có hai cây mít, cảnh thật dân dã. Người ta xây thêm khu nhà Tổ và dãy nhà phụ, nhưng không có gì đặc biệt.


Bây giờ đi vào trong chùa. Trước tiên là chùa Hạ.
                           

Tượng Quan Âm chùa Hạ

14. Tam bảo chùa Hạ là nơi thờ Quan Âm thiên thủ. Bức tượng vốn có từ đầu thế kỷ XX nhưng đã bị mất trộm năm 1991. Người ta đã tạc lại bức mới nhưng có vẻ đường nét hơi thiếu tinh xảo. Thêm nữa không chắc là màu thiếp vàng có đúng không, vì đại bộ phận các tượng cổ còn lại đều sơn then và sơn ta.
            

Cánh tay chắp đằng sau trông kỳ dị

                            
15. Tuy vậy cũng có thể quan sát những nét độc đáo của tượng qua hình ảnh phục chế. Tương có nhiều tay quá nên những cánh tay phía sau dài hơn bình thường, chẳng hạn cánh tay chắp đằng sau trông kỳ dị. Khuôn mặt của tượng rất đẹp, dù là tạc lại. Tượng cổ Việt Nam có gì đó đời, khác với vẻ siêu thoát phẳng lặng của tượng Tiểu thừa ở miền Nam hay cũng Đại thừa ở Trung Quốc.
              

Kim Cương bên hữu

Kim Cương bên tả

16. Hai pho Tướng công.


Qua một khe sáng, sang chùa Trung.

Tam bảo chùa Trung

17. Tam bảo chùa Trung. Những bức tượng sơn then như nhập thành một hội đồng bí hiểm đang phán xét xung quanh.
                              

Tượng trên Tam bảo chùa Trung

18. Những bức tượng được xếp cao dần. Đặc biệt là bộ Tam Tôn đứng chứ không ngồi như bình thường. Thứ tự ở giữa là Thích Ca Cửu Long (trên ảnh chỉ có cái chóp), Di Lặc, Tuyết Sơn, A Di Đà.
      

Tượng Tổ A Nan

       
19. Nói chung cũng không thuộc được danh xưng các tượng, trên ảnh gần nhất là A Nan.
                    

Tuyết Sơn

20. Tuyết Sơn, hiện thân Thích Ca trong thời kỳ khổ hạnh. Có lẽ cùng khuôn mẫu với Tuyết Sơn chùa Trăm Gian. Ở đây cái màu sơn then không bóng làm cho tượng có thần thái kỳ bí và sâu hút lấy dương khí xung quanh. Đây có lẽ là pho tượng mà học sinh đi tham quan về đứa nào cũng sợ nhất (ông nào mà gầy giơ xương), có lẽ vì thực mà siêu thực.

Quan Âm thị kính

                 
21. Quan Âm Thị Kính, đằng sau trên thân cây có con vẹt là hậu thân của Thiện Sỹ. Tượng đứa con của Thị Mầu, nguyên bản đã bị mất nên người ta thay bằng một cái tượng khác trông rất lệch phom.

Kỳ Đà Thái tử

                     
22. Kỳ Đà Thái tử chắp tay quy y.

Đức Ông bên hữu

Đức Ông bên tả

              
23. Hai pho Đức Ông.


Qua một lớp sân trong hẹp là chùa Thượng.

Kết cấu gỗ

                
24. Ngôi chùa được chăm sóc kỹ càng nên kết cấu gỗ còn khá tốt.
               

Chạm xà kê bát sen

                     
25. Nét đặc thù của kết cấu chùa mái chồng diêm là xà ngang thay vì kẻ chuyền, thêm vào là những con kê tạc hình như cái bát có chạm hoa sen. Có thể ví như một hình ảnh mô phỏng hoa sen từ dưới đất (tảng đá kê chạm hình cánh sen), thân gỗ đón các đầu dư hình cánh sen, và đỡ những con kê cũng hình hoa sen. Mở rộng ra là bộ mái như cánh sen nở bung trên tường chùa. Chạm khắc ở chùa Tây Phương không chạm lộng sâu nhưng tỉ mỉ và mềm mại, không dày đặc mà có độ thoáng nên có vẻ "khôn ngoan".

Tam bảo chùa Thượng

Tam bảo chùa Thượng

                    
26. Tam bảo chùa Thượng, có bộ Tam Thế tạc vào thời chúa Trịnh Giang, cuối thế kỷ XVIII, là những pho tượng còn lại trước khi trùng tu vào năm 1794. Ở dưới là Thập điện Diêm vương, ngồi quây xung quanh như họp Bồi thẩm đoàn.
            

Ba vị tổ

                 
27. Cuối cùng là bộ tượng nổi tiếng, gồm các vị La Hán và các vị Tổ. Có 18 vị.

A Nan vương

              
28. Tổ Anan Vương. Không biết tay vị này thủ trong áo giấu cái gì.
                

Tổ Ca Tỳ Ma La

29. Tổ Ca Tỳ Ma La, có con rắn như cây gậy.
                  

Tổ Cưu Ma La

30. Tổ Cưu Ma La, giống Di Lặc.
                                 

Tổ Già Na Dạ Xa Na Đề

31. Tổ Già Na Dạ Xa Na Đề (tên gì khó nhớ, chép theo cái biển thôi). Cái tay áo bay tạc thật điêu luyện.

Mã Minh và Xa Dạ La

32. Mã Minh và Xa Dạ La. Hai vị này thì không VN lắm.
                                               

Phật Già Nan Đề

33. Phật Già Nan Đề, cũng giống Di Lặc. Ngài đang ngoáy tai nhìn bà Quan Âm bằng sứ Trung Quốc đang giữ tiền lẻ trên nóc tủ bên cạnh?

            

Phúc Đa Mật Đa và Hiếp Tôn Giả

                
34. Phúc Đa Mật Đa và Hiếp Tôn Giả. Nghe cái tên phiên âm giật mình, hóa ra là Parsva. Cụ này 80 tuổi mới xuất gia.

Tăng Già Nan Đề

35. Tăng Già Nan Đề. Trông thật hạnh phúc, dù ngồi bó gối.

                                         

Ưu Bà Cúc Đa

36. Ưu Bà Cúc Đa thì trông thật băn khoăn: Sao lại để hòm công đức trước mặt ta?

La Hầu La

37. Còn đây là pho được xem như đỉnh cao của tượng gỗ Việt Nam thế kỷ XIX: La Hầu La. Nếu màu sơn mà khéo hơn nữa và đặt ở cạnh cửa ra vào thì chắc tưởng có ông lão nào ngồi khất thực. Tréo ngoe hơn nữa là người ta để đĩa tiền lẻ và cái đèn dầu ở trước, trông thật cám cảnh! Bên cạnh Tổ là một con hươu.

                                                  

Khuôn mặt của ông già Việt Nam khổ hạnh

Khuôn mặt như của một ông già Việt Nam đã sống khổ hạnh lâu lắm rồi, trừ đôi tai mang dấu nhà Phật ra.

Bàn tay cầm gậy có đường gân như thật

Đặc biệt là bàn tay cầm gậy có cả đường gân như là thật. Bàn tay dưới thì hơi ma quái, chắc do móng tay dài quá.

Đường xuống núi

               
38. Đường xuống núi đi giữa những khóm cây, chim kêu lích chích, chó chạy nhung nhăng, nhà ngói lúp xúp sau vườn, đúng là Tây Phương cực lạc ghê.

 Bài Nguyễn Trương Quý.