Mơ lại thời xa xóm Ngự Viên ...

1. Xóm Ngự Viên
                            thơ Nguyễn Bính
                          

... Đất rộng can chi mà đổi chác
Thời bình đâu dụng chước hòa Phiên
Mẫu đơn nở đỏ nhà vua nhớ
Câu chuyện : "Hô lai bất thượng thuyền" (1)

... Đổi tình thay nghĩa như cơm bữa
Khúc "Hậu đình hoa" hát tự nhiên.
Nhọc nhằn tiếng cửi trong canh vắng
Nhao nhác đàn dơi lúc đỏ đèn...

Hôm nay có một người du khách
Ngự Viên mà nhớ Ngự Viên.
                    

... ta bỗng lẻ loi trong cuộc sống này qua câu thơ ấy, có lúc thấy như là gàn chập, mông lung. Nhưng nay, một thoáng khép lòng mình lại, nhìn mưa "tháng Mười mồng năm" ràn rạt ngoài kia mà thấy lòng trống vắng, suy tư.                                  

(1) Nguyễn Bính xưa mượn bài ‚ "Tửu Trung Bát Tiên Ca" của Đỗ Phủ, nhìn hoa mẫu đơn nở mà nhớ câu chuyện Dương Quý Phi và chuyện không lên thuyền của Lý Bạch.
... Với Lý Bạch, một đấu rượu làm thơ cả trăm thiên, vua gọi về triều chẳng lên thuyền và cho mình là một trong tám vị tiên trong rượu.
... Lý Bạch nhất đấu thi bách thiên
Trường An thị thượng tửu gia miên
Thiên tử hô lai bất thượng thuyền
Tự xưng thần thị tửu trung tiên ...

                                                                                    

2. Rồi ... ngày ấy ... năm ... ta nghe nói.

"... Những ca sĩ,  diễn viên còn quá trẻ được dẫn dắt bởi những đàn anh cũng chưa già nhưng cái đầu giáo điều mông muội hóa họ trở thành những cô hề, chú hề đáng thương hơn đáng trách. Chắc chắn những người trẻ tuổi ấy với nền giáo dục này không bao giờ biết được câu thơ của Đỗ Mục “ Thương nữ bất tri vong quốc hận/ Cách giang do xướng Hậu Đình Hoa…"

                                

3. Ta đọc ...
楓橋夜泊
                張繼

月落烏啼霜滿天，
江楓漁火對愁眠。
姑蘇城外寒山寺，
夜半鐘聲到客船。

Phong Kiều dạ bạc                             
                             Trương Kế
              
Nguyệt lạc Ô Đề sương mãn thiên
Giang phong, ngư hoả đối Sầu Miên
Cô Tô thành ngoại Hàn-San Tự
Dạ bán chung thanh đáo khách thuyền 

                          

Bản dịch Nguyễn Hàm Ninh

Đỗ thuyền đêm ở bến Phong Kiều

                    

Trăng tà chiếc quạ kêu sương

Lửa chài cây bến sầu vương giấc hồ

Thuyền ai đậu bến Cô Tô

Nửa đêm nghe tiếng chuông chùa Hàn San

                              

... và đọc         
泊秦淮
                  杜牧

煙籠寒水月籠沙
夜泊秦淮近酒家
商女不知亡國恨
隔江猶唱後庭花

Bạc Tần Hoài                                                      Đỗ Mục
               
Yên lung hàn thủy nguyệt lung sa
Dạ bạc Tần Hoài cận tửu gia
Thương nữ bất tri vong quốc hận
Cách giang do xướng Hậu Đình Hoa

                         

                                                                 
Bản dịch Khương Hữu Dụng                         

Đỗ bến Tần Hoài

Nước lồng khói tỏa, cát trăng pha,
Thuyền đỗ sông Hoài cạnh tửu gia.
Con hát biết chi hờn mất nước,
Cách sông còn hát Hậu Ðình Hoa.

... Thấy.         
Nói đến Phong Kiều Dạ Bạc của Trương Kế, không nhắc đến Bạc Tần Hoài của Đỗ Mục thì là người vô cảm. Cả hai bài thơ phác họa cảm nhận của thi nhân: bến sông và con thuyền hững hờ. Một bài, nửa đêm nghe tiếng chuông chùa, dịu đi nỗi khắc khoải muộn phiền của kẻ nhất thời bôn tẩu, nằm co ro trong khoang thuyền giá lạnh. Với Bạc tần hoài, ... khói lan phảng phất trên mặt nước, ánh trăng soi bóng trên mặt cát, thuyền nhẹ lững lờ bên quán rượu đêm. Cảnh trăng khuya mới tĩnh mịch làm sao . Bỗng bên kia sông vang lên một tiếng hát văng vẳng. Khúc hát trong buổi yến tiệc vui chơi khiến lòng thi nhân chua xót, oán trách ai vô tình khi bồi hồi nghĩ đến nỗi hận mất nước ...Ta thấy "gió ... về rờn rợn nước sông" khi "yên lung hàn thủy nguyệt lung sa"- trăng lồng cát và khói lồng vào sông lạnh.

... Sao nỡ trách cứ một người con gái làm nghề ca kỹ không biết cái sầu vong quốc, cứ bình nhiên ca hát bên sông. Thật ra, nghĩ cho cùng, người kỹ nữ mang kiếp cầm ca chỉ ca hát để mưu sinh. Đòi hỏi thương nữ ấy phải chí khí như một đấng tu mi nam tử, tối ngày suy tư cứu nước, phò nguy, sao không trách mấy tao nhân, mặc khách đi mua vui cùng kỹ nữ.

     
4. Xưa.
... Người dạy toán dự giờ văn năm ấy, nghe bài "Văn dạ châm", mà tự nhiên lòng đầy cảm xúc. Ta nhớ đến mẹ ta, chị ta những năm chiến tranh gian khổ, áo nâu vai vá chờ ta... trong âu lo "giếng vàng đã rụng một vài lá ngô". Câu thơ dẫn ta quay về xưa cũ, đó có thể là xa, mà hiển hiện. Nhưng cũng lại gần, như tâm khảm ta khắc khoải xa xăm. Ta xót xa nghe thương lời đọc ... "tháng tám tháng chín đêm dài bấy".

聞夜砧

             白居易

誰家思婦秋搗帛，
月苦風淒砧杵悲。
八月九月正長夜，
千聲萬聲無了時。
應到天明頭盡白，
一聲添得一莖絲。

               

Văn dạ châm
                          Bạch Cư Dị                         

Thuỳ gia tư phụ thu đảo bạch
Nguyệt khổ phong thê châm thử bi
Bát nguyệt cửu nguyệt chính trường dạ
Thiên thanh vạn thanh vô liễu thì
Ưng đáo thiên minh đầu tân bạch
Nhất thanh thiêm đắc nhất hành ti.

Bản dịch Khương Hữu Dụng
Nghe tiếng chày đêm
                 

Thu đến nhớ chồng ai đập lụa
Gió trăng não lắm đá chày ơi
Tháng tám tháng chín đêm dài bấy
Ngàn tiếng muôn tiếng không hề nguôi
Mỗi tiếng trắng thêm tơ một sợi
Sáng ra e bạc cả đầu ai.
                        
... và đây vành khăn tang chồng lạnh giá thân chiến tượng là cả một hình ảnh bi hùng, đẫm lệ. Thi sĩ Đông Hồ khi bình giảng bài "Trưng nữ vương", đã quá xúc động trước vẻ đẹp mỹ lệ đột tử ngay trên bục giảng đường Đại học Văn khoa Sài Gòn vào ngày 25-3-1969.

... Ải bắc quân thù kinh vó ngựa

Giáp vàng khăn trở lạnh đầu voi
Chàng ơi, điện ngọc bơ vơ quá,
Trăng chếch ngôi trời bóng lẻ soi ...
                               Ngân Giang.1939

                            
5. Xin trải lòng ...
"Ngẫu hứng Trần Tiến"
"... Một đêm lang thang. Bỗng nghe một câu hát đâu đó. ”Người đi qua đời tôi, không nhớ gì sao người”. Hoá ra một bạn xích lô. Hát xong, ngả đầu vào xe mình, ngủ, không biết trời đất. Ca khúc hay vậy ư. Trước khi vào đây, anh đang học viết nhạc giao hưởng, và thầy anh chỉ mong chờ anh thực hiện giấc mơ giao hưởng của thày. Khúc hát của chàng xích lô hôm ấy là thiên đường của anh. Đó là bài ca của thiên đường em ạ. Làm gì có âm nhạc hay dở, tốt xấu, đúng sai. Chỉ có âm nhạc, lúc đó bạn thích, hay không thích mà thôi. Làm gì có ca khúc và giao hưởng. Chỉ có sướng, hay không sướng mà thôi.
Ở thiên đường chẳng có xích lô. Buồn lắm."