16. THIÊN TRUYỆN CUỐI CÙNG

 

THIÊN TRUYỆN CUỐI CÙNG

Hồ Dzếnh

Tặng Nguyễn Bá Đĩnh

Nghĩ cho cùng ra, ở đời ai cũng ích kỷ cả. Tôi là một người ích kỷ nhất, vì tôi viết văn. Vì tôi đi lên những cái đau khổ của người khác để làm nảy ra cái đau khổ của tôi, và dùng nó làm cái bàn đạp đưa mình lên sự nổi tiếng. Nghệ thuật văn chương và nghệ thuật chiến tranh, hai cái đó đều là đáng ghét: dùng máu mủ của người đời để tăng màu rực rỡ của danh vọng tự kỷ.

Anh Cả tôi chết đi, không để lại một chút gì lưu truyền cho hậu thế. Anh chỉ là một người, một hạt bụi, một phế nhân vì bàn đèn, dọc tẩu. Ấy thế mà, bên cạnh cái xác khô héo gầy guộc của anh, người anh đáng thương hơn là đáng quý, một cây bút đương mê đắm tìm những chi tiết cái chết thê thảm, trên môi nở một nụ cười, khi nghĩ đến những rung động thiêng liêng của nghề trước tác. Nhiều lần tôi rùng mình, hổ thẹn tưởng đâu cái linh hồn thân thích đương chau mày nhìn tôi, soi mói vào những ý định bất chính của cây viết, những ý định mà người đời gọi là tài năng, là nghệ thuật. Anh ơi, anh Cả ơi, nếu sau này phải có một di chúc cho con cháu, thì câu đầu tiên, câu duy nhất của em nói với chúng nó sẽ là: “Đừng bao giờ nên làm văn sĩ hết.”

Nhưng em thương anh lắm, anh Cả ạ, em thương anh, nghẹn ngào và tức tủi, bằng những dây nhỏ nhất của cảm giác em, bằng những hơi thở âm u nhất của lá phổi em. Em thương anh như thế thì linh hồn anh có mát mẻ không, hỡi người anh mà cuộc đời chỉ là ngông cuồng và đau đớn, mai mỉa và hờn oan, hỡi người anh vô cùng nghệ sĩ đã không thèm làm bài toán cho con đường mình.

Cả nhà không ai biết anh chết vào hôm nào cả. Có lẽ là hôm 28 tháng Chín năm 1945 dương lịch. Em chỉ nhớ là anh chết chừng hơn hai mươi hôm sau ngày nước Việt Nam tuyên bố độc lập. Mẹ nghe tin anh chết thì khóc nhiều lắm, khóc mãi đến bây giờ và bao giờ mới hết khóc? Anh nhỉ, lúc này linh hồn anh đã sạch những tội lỗi, anh có thấy rằng người mẹ Việt Nam đáng giá gấp bao nhiêu lần số châu ngọc của thế giới hợp lại? Mẹ thương anh, dầu khi sống, anh chỉ làm khổ mẹ, và trước khi chết anh còn làm nhơ nhuốc nhiều người. Nhưng được cái anh rất chân thành khi phạm tội, dưới sự sai khiến của những cơn nghiện quật người, làm long lở hết thần trí. Ở thế gian, có cái gì không sạch đâu anh, thiên lương loài người là cái sáng mãi, cả trong những lúc bùn nhơ, ô uế nhất ở cõi đời. Trước bài vị anh, em chỉ có trần một lòng thương cảm, một sức rung động tha thiết vì loài người.

Anh ạ, khi nắp áo quan của anh khép chặt lại, em mới giật mình trước cái rõ ràng phân định của hai thế giới: em ở, anh về. Nhưng anh về hơi vội, giữa lúc em vô tình đi theo sự nghiệp, đi theo cái bất hạnh, cái bạc bẽo của nghề văn chương, quên rằng anh đau khổ lắm, tủi nhục lắm, trên đường đời.

Sinh ra trong vàng son, gấm vóc, được ôm ấp bởi muôn ngàn yêu thương của một gia đình sung túc, từng ăn những con yến quý nhất ở đảo Hải Nam, nuốt những chất sâm Cao Ly thượng hạng, vận những hàng tơ đẹp nhất Giang Châu, anh có bao giờ ngờ rằng một ngày kia, đôi mắt anh vào một giờ cuối cùng không được bàn tay nào khép hộ? Anh có ngờ rằng nhân loại vắng mặt ở cái phút anh thực ăn năn dốc lòng cầu xin một cái nhìn âu yếm?

Còn biết làm sao lường được số mệnh, khi chính số mệnh đó dắt anh, từ một nơi phồn hoa náo nhiệt về nhắm mắt ở một chốn vắng ngắt loài người?

Cả nhà không ai dám thuật lại cái chết của anh. Bởi vì đó là cái chết của một người bạc mệnh. Bởi vì đó là một tình trạng chua xót, thê thảm chỉ nên để nằm ngủ trong giấc quên. Em thì nghĩ khác. Em cho rằng có viết cái chết đó ra, cái khối hồn oan ở linh hồn anh mới tan rã, cái đau đớn ở em mới dịu dần. Em viết ra cho bao nhiêu người như anh còn đương đợi chết, những số phận bấu víu lấy cái thê lương, tìm vui trong lạnh lẽo, rùng rợn nhớ đến cái vô định của ngày mai. Cuộc đời anh là một bài học đáng giá. Sự sống của anh là một tấn bi kịch đáng tiền, một bài văn tuyệt tác.

Khi anh bỏ nhà ra đi, em biết rằng anh chỉ có một ý nghĩ: trốn cái hất hủi của gia đình, của bạn hữu. Những người này không tin cậy ở anh một chút gì nữa. Cái xã hội mà anh từng bôi nhem bằng khói thuốc phiện đã nhìn anh bằng tất cả sự rẻ rúng, khinh nhờn. Mà anh, anh chỉ cần sống cho anh, cho những cơn thèm thuồng hút sách, miễn là lấp được cái đòi hỏi, còn nhân cách, còn thiên lương, cái đó không nặng hơn một làn gió mát! Và chính em, em ruột anh, một đôi khi em cũng thấy dậy lòng khinh miệt. Còn nói chi người ngoài! Còn nói chi thiên hạ! Em thấy anh khổ sở quá, bần tiện quá, em thấy anh không đáng là anh của em nữa. Áo anh rách, và mặt anh thì xanh, người anh thì khô đét. Anh đi gõ cửa từng nhà, giơ ra cả cái kiếp người ươn hèn, bỉ ổi. Và ba năm như thế, anh đã kéo theo sau anh bao nhiêu lời nguyền rủa. Rồi một ngày kia, cõi đời không thèm nguyền rủa anh nữa: anh đi.

Giữa lúc hoàn toàn thất vọng đó, anh nghĩ đến một nơi đầy những thuốc phiện, nơi còn sống một người bạn thân của anh từ thuở nhỏ: viên tri châu Lang Cháng. Thuốc phiện! Thuốc phiện thơm ran, thuốc phiện chảy nhựa, phong phú, tràn trề trên những thân cây mọc tự do trong những khu rừng trinh tiết! Thì ra, cũng như một thi sĩ chạy theo ảo mộng thiên thần, một thủy thủ giang hồ mơ màng Bồng Lai hạ giới, anh tưởng tượng một dải đất bình yên, “khu vườn ‘ô liu’ của bà chúa xám”. Và anh chạy lại nơi đó, hơi thở yếu trào hết ra trên môi, sự sống lung lay văng dần ra khỏi những bước. Anh chạy đến một… nấm mồ! Tiếng anh kêu vang cả khu rừng quạnh quẽ. Thiên nhiên giật mình nhìn thằng điên đi tìm tổ ngà voi bí mật.

Tiếng anh đưa cao rồi dần dần đuối:

- “Hỡi thuốc phiện! Thuốc phiện! Thế giới say quên! Tình duyên huyền ảo! Hãy nhận ta vào lòng yêu vô cùng của Ngươi, ta mà nhân gian đã từ bỏ, mà thân thích đã rẫy ruồng! Có thấy không, những cung bực não nề của tiếng gọi, hỡi khói xanh mê lòng người muôn thuở, hỡi Yên Sĩ ngàn năm! Ta góp lại ba ngàn dây gân nơi cổ họng, cùng lúc dội lên lời cầu cứu thiết tha và câu hoan hô đắm đuối! Nhân gian đuổi ta về với Ngươi, cho ta trọn một sự phụng thờ duy nhất. Gió ơi, đưa mau ta lại, để ta nuốt, ta nhai, ta nghiền tan những giờ ái ân vô đối!”

Nhưng đối với anh, bà Tiên Nâu đã lạnh lùng cùng khi loài người lạnh lẽo! Anh yêu bà nhưng bà không yêu anh, bà mời đón những tình nhân khác! Anh dừng chân trên một cái vực thẳm. Em thấy anh khóc. Mặt anh tan nát vì những đường cày ghê gớm. Anh cắn môi trên trào máu, anh cào mặt cho toác da! Đời anh bắt đầu hiện rõ. Nhưng con đường đưa anh trở lại quê hương đã mất dấu! Mà anh thì cô đơn, mà đời thì bạc bẽo! Sương chiều bắt đầu xuống! Tiếng vượn vừa nổi lên! Mây âm u giải dài cuối rừng, hình dung một đám tang huyền ảo. Hơi sống của anh chỉ còn mấp máy ở cổ họng. Tứ chi anh ran lên một cơn nóng đột ngột: cơn sốt thương hàn! Nếu được một điếu thuốc phiện! Trời ơi! chỉ một viên nhỏ xíu, một chất đen tầm thường, một liều thuốc hồi phục!

Lúc đó, anh có nghĩ gì đến mẹ, đến vợ, con, đến em, đến… thân thế? Nếu anh được khóc thì bao nhiêu bài thơ mới đủ?

Anh ngồi xuống bờ cỏ. Đâu đấy có tiếng suối róc rách, cái tiếng gợi thèm ở anh cơn khát bốc lửa! Anh thèm nước! Anh đói thuốc phiện! Anh lê dần, lê dần xuống dốc, mệt mỏi, đau lòng. Suối vẫn chảy. Trên đầu lưỡi anh, đọng lại những cảm giác thèm khát. Anh lê nữa, tất cả ý nghĩ căng thẳng về một hớp nước, bất luận là sạch hay nhơ, lành hay độc, miễn là nó làm dịu được cơn khát điên cuồng của anh. Trong người anh, bệnh thương hàn bốc lên cái độ 41. Sự sống tan dần theo hơi thở nóng bỏng. Anh không đói thuốc phiện, anh không gào nước nữa: đường xuống suối còn xa, đường về quê đã biến. Số Mệnh đã muốn cắm ở giây phút đó cuộc hành trình điên dại của kiếp người. Anh thở dài một tiếng, lòng trắng giãn ra và chiếm đầy mắt… Anh nấc lên một tiếng nhỏ. Anh gục đầu xuống một bụi rậm. Có cái gì thối tha đưa lên sau mông đít. Cành gai yếu ngả xuống làm anh gục theo. Một con chim kêu lên đâu đó. Rừng và Núi. Núi và Rừng.

Xác anh được phơi cho đến ngày những bộ hành người Mường khó chịu vì thối tha, làm phúc vùi tạm anh xuống đất. Vợ anh, con anh đi tìm dấu vết người chết. Những người thân thích của anh đã tìm thấy cái gì? Họ đã tìm thấy… một đám đất bị lở… họ đã tìm thấy một con rùa, phải một con rùa, thấy động lùi lũi từ cái đám đất kia chui ra… họ đã tìm thấy, trời ơi, thấy một bộ xương, một chiếc hoa cái trắng phếu, họ đã tìm thấy cái tàn của một kiếp người, họ tìm thấy hình ảnh nhân loại, ý nghĩa những cơn say mê, kết quả những ngày điên dại…

Anh ơi, anh rất đáng thương của em ơi, họ đã tìm thấy… anh rồi!

° ° °

- Em thấy anh có những bạn hữu nghệ sĩ bê tha, những linh hồn nghiện ngập. Anh giúp đỡ họ, thương yêu họ, sao anh không thương yêu những người đau khổ khác có lẽ còn cần ta giúp đỡ hơn.

- Lòng yêu thương gửi đi không bao giờ muốn được phân tách. Trong mỗi hành vi nhân từ đều có ngụ một ý nghĩa. Có thể là sự sám hối, ăn năn, có thể là lòng rung động gửi ý sang một người khác. Em không vào đâu trong những cảm giác phức tạp của nghệ sĩ, em không biết rằng chính họ mới là những người đáng thương và đáng mến. Anh không trụy lạc, đó là một cái may, nhưng nếu có phải trụy lạc ra, anh tránh sao được? Anh không bao giờ muốn trác táng, nhưng anh không vô lý khinh miệt sự trác táng như em. Có cái gì ở đời này không đau đớn? Yêu nhau và thương nhau là điều cần hơn hết. Đó là bồi thêm ý nghĩa cho sự sống, để bớt thấy mình lạnh lùng. Đó còn là cả một triết lý mênh mông của đời, cái đời nhỏ nhen, tầm thường và ích kỷ.

Hà Nội, cuối thu 1946