Thiếu nữ đeo hoa tai ngọc trai

Thưởng thức hội họa của ‘bậc thầy ánh sáng’ Vermeer: Thiếu nữ đeo hoa tai ngọc trai

·        

Nhắc đến hội họa Hà Lan, ngoài những cái tên như Anthony van Dyck, Rembrandt… người ta không thể nào bỏ sót “bậc thầy ánh sáng” Johannes Vermeer. Johannes Vermeer (1632 – 1675) cùng với Rembrandt và Frans Hals đã làm nên thời hoàng kim của hội họa Hà Lan thế kỷ 17.

Johannes Vermeer xếp hạng thứ 48 trong danh sách các Họa sĩ nổi tiếng, ông sinh ngày 31-10-1632 tại Thành phố Delft, Hà Lan.

Cha của ông là một nhân viên và đại lý lụa nghệ thuật. Ông có 14 người con với người vợ của mình, Catharina Bolenes.

Johannes Vermeer. (Ảnh Pinterest.cl)

Sau khi qua đời, cái tên Vermeer nhanh chóng rơi vào quên lãng. Mãi cho đến năm 1866, nhà phê bình nghệ thuật người Pháp Thore Burger cho xuất bản tập chuyên luận về các bức tranh của Vermeer mới làm sống lại tên tuổi nghệ thuật của ông.

Và gần đây nhất (năm 1996), một cuộc triển lãm toàn bộ tranh của Vermeer đã diễn ra tại Bảo tàng Mauritshuis ở thành phố Dan Haag, Hà Lan. Đây là một sự kiện văn hóa lớn trong sinh hoạt văn hóa thế giới như công tác tổ chức triển lãm, công tác bảo tồn bảo tàng, vấn đề khoa học và nghệ thuật thương mại… nhưng gây tiếng vang và tranh luận sôi nổi nhất lại là bàn về thuần túy nghệ thuật Vermeer.

Thủ pháp nghệ thuật bậc thầy của Vermeer

Bước vào thế giới nghệ thuật Vermeer ta thấy tỏa ra một thứ ánh sáng hiền dịu, nhẹ nhàng, cảm giác chỉ có trong mơ. Ông tạo ánh sáng ở mọi góc độ: có lúc từ một góc, có lúc nhiều chỗ, có khi thì chan hòa. Và ở bất kỳ góc độ nào, ông cũng đều thành công.

Bức tranh The Milkmaid

Ở Vermeer, do bắt đầu từ ánh sáng nhiều hướng, thậm chí là ánh sáng contre soleil (ngược sáng) nên ông đã vẽ được khoảng không giao thoa ánh sáng, không có vật mà vẫn vẽ được ánh sáng, điều mà không phải ai cũng làm được kể cả những họa sĩ bậc thầy.

Bởi mỗi một vật chịu ảnh hưởng của nhiều nguồn sáng khác nhau nên không hề đơn giản. Để làm được điều này, đòi hỏi người họa sĩ phải có một kiến thức uyên bác về vật lý quang học, toán học, hóa học… và sự dày công trong quan sát, sự nhạy cảm tinh tế về không gian, chứ không phải chỉ có “tu họa” mà được.

Bức tranh. Quý cô viết thư và người hầu gái.

Qua đó cũng phần nào hé lộ cho chúng ta biết vì sao số lượng tác phẩm Vermeer để lại không nhiều. Cách diễn đạt không gian, ánh sáng, màu sắc trong tranh ông đạt đến độ chính xác tuyệt vời. Sắc độ đậm nhạt hợp lý và đầy chất thơ. Phương pháp khai thác ánh sáng siêu việt của Vermeer đã khiến cho phần phối nhạc, phối màu của bức tranh thêm ngân nga, biểu cảm.

Nhân vật trong tranh Vermeer: tĩnh lặng, nội tâm và riêng tư.

Là bậc thầy về cách xử lý và sử dụng điêu luyện ánh sáng và bóng tối như một chất thơ tạo hình và như một phương tiện kỹ thuật để thể hiện tư tưởng, tình cảm, niềm vui, nỗi buồn của nhân vật. Ông chăm chút từng tác phẩm một cách rất kỹ càng. Do đó nhân vật của Vermeer không chỉ đẹp về hình họa mà còn luôn trong một trạng thái tâm lý ổn định. Sự riêng tư là đặc trưng điển hình trong tranh Vermeer.

Vermeer đã tạo nên những ấn tượng đa dạng và tinh tế huyền ảo trong tranh của mình. Vì lẽ đó mà Salvador Dali (1904 – 1989) – họa sĩ siêu thực trứ danh người Tây Ban Nha – đã coi Vermeer là họa sĩ toàn diện nhất, giỏi nhất kể cả về kỹ thuật.

Bảng màu tranh Vermeer đa dạng, phong cách hiện thực nhưng rất tinh tế, sâu sắc, tài hoa bay bổng. Ông có biệt tài vẽ những cảnh sinh họa mà chủ yếu là trong nhà, như các bức: Cô gái viết thư, Cô gái chơi guitar, Cô gái bên cửa sổ, Bài học âm nhạc… gợi một không khí nhớ nhung, luyến tiếc và bí ẩn.

Bức “Lacemaker’ “Cô gái thêu đăng ten”

Bức tranh. Cô gái chơi guitar

Bút pháp của ông tiết kiệm trong miêu tả nhưng lại thể hiện được những tình cảm tinh tế nhất. Ví như trên một gương mặt có đôi mắt nhắm mà lại đầy biểu cảm. Nghệ thuật Vermeer là vang hưởng giữa những mảng màu và ánh sáng nên nhiều họa sĩ thuộc trường phái ấn tượng sau này rất hâm mộ tài năng của ông.

Đặc biệt bức Quang cảnh thành phố Delf, nhờ xử lý ánh sáng siêu thường, Vermeer đã thu cả phố vào mắt người xem; bố cục thoải mái, tuyệt vời và như thật. Bức tranh gây một hiệu quả thị giác sâu thẳm.

Bức ‘Quang cảnh thành phố Delf

Bức tranh ‘Cô gái chơi đàn’

Bằng sự quan sát tinh tế, kỹ và trong lúc làm việt lại hết sức tỉ mỉ, chậm rãi, Vermeer luôn đặt nhân vật vào tình huống điển hình, chọn động tác đẹp nhất, và khó nhất để đặc tả. Vì thế mà hình họa Vermeer rất sinh động, đầy sức sống. Ông không những vẽ vẻ đài các thành công mà vẽ sự nghèo kém cũng thành công.

Tuy nhiên người nghèo trong tranh Vermeer không khắc khổ như ta vẫn thường thấy ở các tác phẩm của những họa sĩ khác mà dường như họ biết bằng lòng và thi vị hóa cái nghèo của mình. Thậm chí người xem còn cảm thấy có một sự an vui ở trong đó.

Vermeer không bắt người xem phải thương hại hay mặc cảm về họ, trái lại, như muốn được sống cùng họ. Đó cũng chính là nhân sinh quan của Vermeer. Ông thấy được chất thơ trong sự nghèo khổ; người nghèo trong tranh Vermeer vẫn có được hạnh phúc.

Các nhân vật của ông luôn gần với đời thường: Người đàn bà vắt sữa, Cô thợ may, Người phụ nữ đang cân ngọc trai… làm cho người thưởng ngoạn cảm thấy như gặp được người hàng xóm của mình nên gần gũi, thân thương. Giữa người xem và bức tranh dường như có sự giao cảm. Vì thế mà làm nên linh hồn của tác phẩm.

Bức họa nổi tiếng nhất của Vermeer: Thiếu nữ đeo hoa tai ngọc trai

Từ lâu các nhà nghiên cứu đã bị “mê hoặc” với bức tranh (Thiếu nữ đeo hoa tai ngọc trai)

Bức tranh “Thiếu nữ đeo hoa tai ngọc trai”

Thiếu nữ đeo hoa tai ngọc trai là một trong số các tác phẩm về phụ nữ của Vermeer. Ông thường miêu tả những người phụ nữ của mình trong khoảnh khắc rất riêng tư với biểu cảm trầm ngâm và tĩnh lặng.

Khả năng xử lý ánh sáng siêu việt và kỹ thuật dùng sơn lót tạo độ phản quang dữ dội cho chủ thể. Nhìn vào bức tranh Thiếu nữ đeo hoa tai ngọc trai, người xem bắt gặp ngay ánh mắt của cô gái và có cảm giác cô ấy đang quay đầu lại để nhìn mình, khuôn miệng hé mở như muốn tâm sự nhiều điều.

Bức tranh mô tả chân dung của một cô gái trẻ nhìn nghiêng với trung tâm là chiếc khuyên tai bằng ngọc trai. Bức tranh được tác giả thể hiện hết sức sống động.

Bức tranh hiện đang được trưng bày tại Bảo tàng Mauritshuis ở Den Haag, Hà Lan.

Tác phẩm Cô gái với chiếc khuyên tai ngọc trai cũng là nguồn cảm hứng cho tiểu thuyết “Cô gái đeo chiếc khuyên tai ngọc trai” của nhà văn Trauy Chevalier đã được dịch ra tiếng Việt.

Mỗi thiên tài đều biết cách tạo nên không gian cho riêng mình, với Vermeer không gian ấy chính là ánh sáng. Tài năng độc đáo nhất của Vermeer là sự kết hợp giữa độ chính xác về mặt hình thức và cái vang hưởng sắc màu, ánh sáng chứa chan thi vị.

Vermeer rất thích “bắt” những khoảnh khắc hết sức riêng tư và đặc tả nội tâm nhân vật trong luồng ánh sáng mờ ảo. Thật không ngoa khi người ta tôn vinh ông bằng những danh xưng mỹ miều như “bậc thầy ánh sáng”, “chuyên gia quang học” hay “phù thủy ánh sáng”.

Ánh sáng và nội tâm nhân vật trong tranh Vermeer tỏa ra một ánh sáng êm dịu, chan hòa và chính xác ở từng góc độ. Vermeer không chỉ thể hiện ánh sáng trên một đồ vật hay từ một nguồn sáng nhất định, tài năng siêu việt của ông là “tải” ánh sáng khắp không gian, phủ lên mọi thứ và giao thoa nhiều nguồn sáng. Đó là điều cực kỳ khó, kể cả đối với những họa sĩ bậc thầy. Điều đó khiến nội tâm nhân vật của ông cũng lan tỏa ra không gian xung quanh, tạo cho người chiêm ngưỡng một cảm giác êm ái nhưng sâu thẳm, như chính bút pháp ánh sáng tuyệt vời của ông.

Lucas Lương (T/H)

Nguồn ở  đây

Thiếu nữ đeo hoa tai ngọc trai 
by anh2411

“Một cuốn tiểu thuyết như ngọc” – đó là lời nhận xét in ở bìa dành cho quyển sách của Tracy Chevalier. Hồi mới mua nó, mình lật giở mấy trang đầu và cho rằng “ngọc” là một từ hơi quá đối với cuốn này. Ngôn từ đơn giản, nội dung không quá kịch tính, vậy thì cuốn sách này rực rỡ, trong vắt ở điểm nào? Dù chưa đọc hết sách, mình vẫn nắm được cốt truyện qua một vài bài bình luận. Cô gái trẻ Griet vì biến cố gia đình phải đi làm người giúp việc cho nhà họa sỹ Vermeer, và tại đây cô đã trở thành nguyên mẫu cho một bức tranh của ông, có tên là “Girl with a pearl earring” (Thiếu nữ đeo hoa tai ngọc trai). Giữa ông chủ và cô gái ngây thơ âm thầm xuất hiện một thứ tình cảm gần như tình yêu, có nguồn gốc từ sự đồng cảm với nhau về cái đẹp. Mình đã hơi thất vọng vì những trang đầu của cuốn sách không cuốn hút như mình tưởng. Vậy mà vào mấy ngày mùa hè mới đây, mình đã lật hết trang này đến trang khác để theo dõi cuộc đời cô hầu gái Griet ở thành Delft, Hà Lan. Cuốn sách này đẹp như một hạt ngọc, và cũng day dứt như nỗi đau người ta cảm thấy khi chứng kiến những viên ngọc bị hủy hoại.

Griet trong xưởng vẽ – 

nhân vật do Scarlett Johansson đóng trong bộ phim chuyển thể từ tiểu thuyết

“Thiếu nữ đeo hoa tai ngọc trai” được viết giản dị như cách một cô hầu gái kể về cuộc đời mình. Vậy mà lạ thay, đọc xong mà mình cứ nhớ mãi về mùi dầu lanh, sắc xanh và vàng trong đám mây, cách Griet xếp rau củ theo từng loại màu trên bàn, xưởng vẽ của Vermeer với ánh nắng chiếu vào, cả mùi thịt và kẽ móng tay dính máu của Pieter. Các chi tiết đều tỉ mỉ và sống động như trong một bộ phim, và đó chính là cái tài của tác giả trong khắc họa nhân vật và tình tiết.

Griet và Pieter

Tin rằng tình cảm họa sỹ Johannes Vermeer dành cho Griet là tình yêu. Vì yêu Griet nên ông mới để cô lên xưởng vẽ – nơi mà cô vợ Catharina không được bước chân vào. Vì yêu Griet nên ông mới để cô bí mật nghiền màu, mới muốn vẽ cô khi cô đeo đôi hoa tai ngọc trai của vợ ông. Nhưng càng về cuối truyện, mình ngỡ ra Vermeer không yêu Griet như yêu một cô gái, ông chỉ yêu cái đẹp và sự thuần khiết. Ở Griet có sự nhạy cảm và đồng điệu về mặt tâm hồn với Vermeer mà cô vợ Catharina không có. Ngay từ lần đầu gặp Griet, Vermeer đã nhận ra điều đó khi quan sát cô xếp các loại rau củ theo từng loại màu trên mặt bàn. Và thật nhanh, Vermeer đã tìm được ở Griet một sợi dây nối với phần nhạy cảm, luôn hướng về nghệ thuật trong con người ông. Đó là lý do ông từng bước chia sẻ một phần thế giới của mình với cô, ban đầu là để cô vào xưởng vẽ, chỉ cho cô trong những đám mây sau cửa sổ có những sắc màu nào, sau đó là nghiền màu, rồi làm mẫu. Giống như khi tình cờ một người nào đó chạm tới được phần sâu thẳm trong con người bạn, bạn sẽ không ngần ngại dốc hết tâm sự ra cho người đó, dù thời gian quen biết cũng chỉ nông như một cái đầm mùa cạn.

Griet và Vermeer

Có ý kiến cho rằng, nguyên mẫu của bức tranh “Thiếu nữ đeo hoa tai ngọc trai” không phải là nàng hầu gái như tác giả Tracy đã xây dựng trong tiểu thuyết. Cô gái đội khăn che kín tóc, đeo hoa tai, mắt nhìn về phía họa sỹ, miệng hơi hé ra rất có thể chính là con gái của Vermeer. Nhưng người mẫu thực sự là ai không còn quan trọng với mình nữa, bởi một khi câu chuyện được viết ra, nó đã có một đời sống riêng. Dù cho Griet có thật hay không thì cô đã trở thành biểu tượng về sự tàn lụi của vẻ trong trắng. Cô giống như một đóa hoa đang bung nở rực rỡ, để rồi dần úa đi sau những trận gió táp của cuộc đời, để rồi cuối cùng khô lại, không héo thêm nhưng cũng không bao giờ nở ra đươc nữa. Điều khiến mình buồn không phải là bởi Griet lấy anh bán thịt Pieter, sống với mùi của chợ hàng thịt và đôi bàn tay luôn dính máu động vật, mà là bởi cô đã buộc phải khép lại quãng đời ngắn ngủi, dù vất vả nhưng cất giữ những mộng mơ nơi xưởng vẽ, để quay về con đường dành cho cô.

Quãng đời làm việc tại nhà họa sỹ Vermeer đã hé mở cho cô những ý niệm khác về cái đẹp, đưa cô dù trong chốc lát thoát khỏi thực tại và hình ảnh một cuộc đời được định sẵn, để ngắm ánh nắng và thành Delft qua khung cửa sổ, và trở thành nàng thơ của một nghệ sỹ. Cô có yêu Vermeer không? Hẳn là có một phần tình cảm của cô trong ánh mắt ngây thơ cô nhìn người họa sỹ trong xưởng vẽ. Nhưng nguyên nhân lớn hơn khiến cô chấp nhận mọi yêu cầu của ông có lẽ bởi ông là hiện thân của một giấc mơ đối với Griet. Cô ngưỡng mộ tài năng của ông, thấu hiểu phần nào thứ nghệ thuật do ông tạo ra, và khi ở bên cạnh ông, cô được sống với phần tinh tế nhất trong con người mình.

Griet như Đan Thiềm, Vermeer như Vũ Như Tô *, một kẻ yêu mến cái đẹp luôn muốn được ở cạnh người tạo ra cái đẹp cũng là lẽ thường. Tuy vậy, Vũ Như Tô không hủy hoại Đan Thiềm, còn Vermeer quá say mê sự tuyệt đối của nghệ thuật đến nỗi sẵn sàng làm tổn thương Griet. Nếu ông yêu cô, ông đã không bắt cô đeo đôi hoa tai ngọc trai và để mặc cô tự xỏ khuyên đau buốt, và thậm chí buộc cô đeo khuyên cả hai bên tai dù tranh vẽ người mẫu nhìn nghiêng và chỉ một chiếc hoa tai xuất hiện trong tranh. Ông đâu yêu cô, ông chỉ yêu cái đẹp, một cái đẹp hoàn hảo đòi hỏi sự trả giá bằng vết thương lòng của Griet. Để rồi khi bức tranh được hòan thành, tác phẩm được tạo tác xong xuôi, Vermeer không bảo vệ được Griet trước cơn ghen tuông của cô vợ, để rồi Griet phải ra đi trong bẽ bàng.

Bức tranh Thiếu nữ đeo hoa tai ngọc trai được trưng bày tại bảo tàng Mauritshuis, Hà Lan

Thiếu nữ đeo hoa tai ngọc trai không phải là câu chuyện vượt lên số phận của những thân phận nghèo khó, không có địa vị xã hội. Tiểu thuyết chỉ kể về một quãng đời của cô hầu gái trước khi cô chính thức chấp nhận số phận dành cho mình. Griet cũng giống như em trai cô, cả hai đều là những đứa trẻ phải ra ngoài kiếm sống từ khi còn nhỏ. Hình ảnh cậu em trai của Griet làm việc vất vả trong xưởng gạch làm mình nhớ lại một bài viết của chị Huyền Chip – một tác giả về một chuyến đi đến trang trại nuôi ngựa ở Mỹ. Tại trang trại ấy, có một cậu bé nhập cư mười mấy tuổi phải làm việc cả ngày, không có ngày nghỉ, để kiếm tiền nuôi bản thân. Trong khi những người cùng tuổi cậu được đi học, cuộc sống xoay quanh trường lớp, bạn bè, thì cậu không được nghỉ ngơi, không được đi ra ngoài thế giới và thậm chí không dám có lấy một ước mơ cho mình. Griet hẳn cũng từng nuôi dưỡng chút hy vọng về một cuộc sống khác – nơi mà kết hôn với anh hàng thịt không phải là lựa chọn tốt nhất giúp cô thoát khỏi cảnh nghèo túng.

Nhưng rốt cuộc, sau mười năm kể từ ngày rời khỏi nhà của Vermeer, cô đã bằng lòng với số phận và để cho hình bóng nàng Griet xưa kia chỉ còn lại trên bức tranh của người họa sỹ. Giấc mộng một thời đã vỡ, Griet thu vén những mảnh vụn ấy vào một góc trong lòng, để rồi sống tiếp, lấy chồng, sinh con, hàng ngày đứng cầm dao cắt từng miếng thịt bán cho người mua hàng. Phải chăng rất nhiều người trong số chúng ta đều sống như vậy, lựa chọn quên đi những giấc mơ đẹp đẽ xa vời và sống một cuộc đời bình lặng như bao người khác? Mà như vậy thì có gì không tốt, ai chẳng cần phải sống thực tế. Chỉ là đôi lúc rảnh rỗi ngồi ngẫm nghĩ lại, ta chợt nhớ ra vào một quãng đời, ta đã từng có những khát khao.

 *Đan Thiềm, Vũ Như Tô: hai nhân vật trong vở kịch Vĩnh biệt Cửu Trùng Đài của Nguyễn Huy Tưởng