Đàn bà với Valloton

Đàn bà với Valloton: tạo vật đáng thèm và đáng sợ 

                  Florelle Guillaume - Mở Ngoặc dịch
Nguồn

Người ta dường như chỉ biết đến Vallotton (1865 – 1925) với những bức khắc gỗ châm biếm. Nhưng triển lãm mới đây về ông ở Grand Palais (từ 2. 10. 2013 đến 20. 1. 2014) đã hé lộ một họa sĩ lớn…

Vallotton hẳn phải chịu ơn tranh khắc. Chính tranh khắc (gravure) đã giúp ông chạm tới thành công, thoát khỏi sự bấp bênh. Tới Paris năm 17 tuổi, ghi tên theo học tại Academy Julian, chàng Thụy Sĩ trẻ trải qua thời kỳ đầu khó nhọc, trầy trật sống bằng những bức chân dung của mình , bằng những công việc nhỏ như phục chế tranh, viết vài bình luận triển lãm cho tờ La Gazette de Lausanne. (Trong hình: “Mon portrait” của Gemälde von Félix Vallotton, 1885)

“Nu couche au tapis rouge” (Ngủ khỏa thân trên thảm đỏ), 1909

Dù cả đời Valloton không ngừng miêu tả những đường cong cơ thể phụ nữ, nhưng đối với ông chúng mãi vẫn là bí ẩn. Trên toile, ông tóm bắt, ông dò xét, lột quần áo và soi mói chúng ở mọi góc cạnh. Cái cơ thể khác lạ hấp dẫn kia khiến ông vừa say mê vừa sợ hãi. Qua các bức tranh thị nữ ông vẽ vừa phá cách vừa khiêu khích, đàn bà sở hữu đủ thứ: lúc thì lạnh lùng, lúc thì gợi dục, lúc lại nguy hiểm, quyến rũ và mong manh… nhưng luôn luôn hấp dẫn.

Valloton không bỏ qua chủ đề khỏa thân tắm táp, một chủ đề khá “top” trong lịch sử nghệ thuật. Theo chân các họa sĩ ấn tượng và nhóm Nabis, ông quan sát phụ nữ trong những cử động riêng tư đời thường, nhưng thêm vào đó một chút lạ lùng, một chút hài hước. Như cô gái tóc đỏ đang vấn tóc lên trong nhà tắm được miêu tả không “happy”, dù trông rất hồng hào và đầy đặn.

“Femme au bain se coiffant” (Người đàn bà vấn tóc khi tắm, 1897)

Hay bức Le Bain Turc (Nhà tắm Thổ Nhĩ Kỳ) vẽ năm 1907, dù trong một khung cảnh khá quen thuộc, nhưng thể hiện rất duyên dáng. Bức này có cảm hứng từ kiệt tác của Ingres mà ông đã chiêm ngưỡng năm 1905, xúc động đến chảy nước mắt, nhân dịp tưởng nhớ danh họa tại Grand Palais. Ông thú nhận với sự thán phục: “Chỉ riêng cách mà Ingres bo các đường nét đã khiến tôi cảm nhận ngay sự ấm nóng của cơ thể nữ và sức nặng của bầu vú”. Cũng vậy, bức Le bain Turc là sự triển khai các đường cong khiêu khích từ da thịt cho tới nhục cảm đã bị đóng băng.

“Le bain Turc”

Cũng như các họa sĩ Phục Hưng, Valloton cũng khai thác tính gợi dục ở chủ đề ngủ khỏa thân. Tuy nhiên, năm 1897, bức Femme nue assie dans un fauteuil rouge (Người đàn bà ngủ ngồi trên ghế bành đỏ) bị loại ra khỏi định nghĩa về sự gợi cảm: da thịt bị nặng nề, cơ thể thì gập khúc, ngực bị bẹp, còn cánh tay thì đơ thuỗn ra. Bức tranh này như một dạng thử nghiệm cấp tiến, tổng hợp các kinh nghiệm của Nabis với màu sắc phẳng, các đường bao đen, thiếu độ sâu, và sự đối lập giữa các đường cong và đường thẳng.

” Femme nue assie dans un fauteuil rouge”

17 năm sau, bức Nu à l’écharpe verte (Khỏa thân với khăn choàng xanh) cũng lấy tương phản mạnh giữa đỏ và xanh lá, nhưng xử lý khỏa thân hoàn toàn khác. Dáng nằm uể oải giống các mỹ nhân trong tranh cổ điển, đường nét rất Ingres nhưng phần trang trí lại khá đương đại và lông nách thì phơi ra trắng trợn.

“Nu à l’écharpe verte”

Những cặp đôi chơi đùa, nhảy múa hoặc chỉ nhìn nhau chằm chằm xuất hiện thường xuyên trên các tác phẩm của Valloton. Vừa gợi những lạc thú vừa gợi tính hai mặt của đàn bà. Trong bức Femmes nues aux chats (Hai cô khỏa thân với mèo), vẽ thời vẫn còn ảnh hưởng phong cách Nabis, gối nệm thì lộn xộn, phía sau thấy cả một góc nhà tắm, trông như trong một nhà thổ. Hai cô gái, một tóc vàng một tóc nâu, trông như đang giải trí một chút giữa hai đợt khách. Vào những năm 1910, việc hai người đàn bà với nhau thế này còn gây mập mờ hơn nữa. Không khí ở đây nặng trĩu vì những thái độ căng cứng nào đó; có cái gì đó không liên quan và cả sự đối lập giữa hai nhân vật chính.

“Femmes nues aux chats”

Cũng vậy, trong bức La blanche et la noir (Cô trắng và cô đen) vẽ năm 1913, có khoảng cách giữa hai nhân vật, nhưng tính hệ thống quen thuộc thì đã đảo chỗ: cô đen, mặc váy áo đeo trang sức, điếu thuốc trên môi, ngồi nhìn soi xét cô trắng khỏa thân đang ngủ ườn ra.

.

Đầu thế kỷ 20, Valloton vẽ liên tiếp những bức tranh phi lý, lấy cảm hứng từ thần thọai Hy lạp mà ông tự do diễn dịch theo phong cách Bocklin, một người thầy mà ông rất phục. Trong bức Roger delivrant Angélique (Roger giải cứu Angélique), nguời đẹp ngủ mê mệt trên cát, thờ ơ với trận chiến của Roger (người bảo trợ cô) với con rồng. Bị chế nhạo, bị tuớc danh hiệu anh hùng, đàn ông ở đây bị coi như đồ chơi của đàn bà.

“Roger delivrant Angélique”

Trong bức Orphée dépecé, thậm chí được cá nhân hóa bởi một đám các bà đang điên cuồng tấn công nhà thơ bằng những móng vuốt, dây gai và đá. Biểu tượng, chuyển dịch, hài hước, hay băng hoại… những hình ảnh lạ lùng này thời đó khiến người ta khó hiểu, nhưng cái nhìn của thời đại chúng ta có thể nắm bắt ở đó tính châm biếm và thẩm mỹ mà ngày nay ta có thể thấy ở các họa sĩ hậu hiện đại.

“Orphée dépecé”

*

ps: phần lớn các bức tranh này đều thuộc các sưu tập của bảo tàng hoặc tư nhân ở Thụy Sĩ

--------------------------------------

Những bức khỏa thân của Vallotton không hút những ánh nhìn đầu tiên. Chúng biết cách lôi kéo dần sự ham muốn, biết cách từ chối người xem. Ở bức L’enlèvement d’Europe, khi câu chuyện thần thoại hướng tầm nhìn vào một tiên nữ da thịt ngồn ngộn bấu chặt lấy con bò, bức tranh đã gây nhiều tranh cãi khi ra mắt công chúng.

 Vallotton nuôi những hy vọng lớn về hậu vận cho các tác phẩm của ông. Tuy nhiên, công chúng đã không vội vã mua tranh ông. Họa sĩ tắt bóng vào năm 1925 sau khi bị ung thư hủy hoại, khi còn chưa nhận được sự đánh giá của công chúng như ông mong mỏi. (Trong hình: “The Romanian Woman in the Red Dress” (Người đàn bà Romania mặc Váy đỏ), một bức của Vallotton)